Nguyên nhân gây thống kinh ở phụ nữ là gì?

1. Thống kinh là gì?

Thống kinh (Thống kinh) là hiện tượng đau khi hành kinh, đau từ hạ vị lan lên ức, lan xuống đùi và có khi đau khắp bụng, đôi lúc bị đau đầu, cương vú... Thống kinh ảnh hưởng đến khả năng lao động, học tập và sinh hoạt hàng ngày. Phần lớn phụ nữ chịu đựng nỗi đau này mà ít đi khám bệnh hoặc không dùng thuốc giảm đau.

2. Phân loại Thống kinh

Thống kinh nguyên phát hay còn gọi là Thống kinh vô căn, là đau bụng khi hành kinh của một chu kì kinh có phóng noãn, nhưng khám không tìm thấy một nguyên nhân thực thể nào. Thống kinh thường xuất hiện sớm vào lúc dậy thì, ngay sau nhưng lần có kinh đầu tiên trong đời, đó là do căng thẳng thần kinh khi thấy kinh mà chưa hiểu biết, hoặc đã bị ảnh hưởng bởi hiện tượng đau bụng khi hành kinh của những người xung quanh, trong những năm sau Thống kinh có thể nặng lên. Phần lớn phụ nữ đều bị Thống kinh vô căn. Độ tuổi có tỉ lệ mắc chứng này cao nhất là thanh thiếu niên kế đến là những người dưới 30 tuổi, tuy nhiên có nhiều người bị Thống kinh thường xuyên cho đến lúc mãn kinh.

Đau bụng trong Thống kinh vô căn là đau trằn bụng dưới, đau dữ dội từng cơn, kiểu đau co rút, đau lan ra sau lưng hay mặt trong đùi. Đau thường xuất hiện trước khi có kinh vài giờ hoặc ngay khi bắt đầu thấy kinh, kéo dài một vài ngày và có thể kèm theo buồn nôn, ngất xỉu, tiêu chảy, đau đầu và sốt.

Cơ chế đau được giải thích như sau: các tế bào nội mạc tử cung tiết ra prostaglandin và các chất chống viêm khác. Vào cuối chu kì kinh, do thay đổi nồng độ hormone sinh dục nên prostaglandin được tiết ra nhiều hơn. Người ta thấy rằng, những phụ nữ Thống kinh, nồng độ prostaglandin cao hơn bình thường. Prostaglandin làm tử cung co thắt. Tử cung co thắt gây siết chặt mạch máu tử cung làm cho các tổ chức thiếu oxy vì không đủ máu nuôi, lớp nội mạc hoại tử và tróc ra. Đau trong Thống kinh chính là do co thắt tử cung và do thiếu oxy. Ngoài đau bụng, prostaglandin còn gây triệu chứng đau đầu, buồn nôn, nôn, và tiêu chảy.

Trong Thống kinh nguyên phát, khám phụ khoa không phát hiện một dấu hiệu đặc biệt nào.

Thống kinh thứ phát là Thống kinh có nguyên nhân hay bệnh lý cụ thể nào đó. Triệu chứng đau bụng trong Thống kinh thứ phát giống như Thống kinh nguyên phát nhưng đau thường xuất hiện trước khi có kinh cả tuần, đau kéo dài hơn đến khi không còn thấy kinh và có thể đau vào các thời điểm khác trong tháng. Thống kinh thứ phát thường xuất hiện muộn sau nhiều chu kì, nhiều năm không Thống kinh, độ tuổi thường bị là 30 - 40.

Các nguyên nhân thực thể trong Thống kinh thứ phát thường là lạc nội mạc tử cung, viêm tử cung, u xơ tử cung, polyp tử cung, ung thư tử cung, đặt vòng tránh thai, chít hẹp lỗ tử cung, dính nội mạc tử cung, tử cung dị dạng, u hoặc u nang buồng trứng, vòng tránh thai.

Cơ chế đau trong Thống kinh thứ phát tùy theo bệnh lý mà khác nhau. Một phần trong cơ chế đau cũng tương tự như Thống kinh nguyên phát là do prostaglandin.

Để chẩn đoán xác định bệnh lý gây Thống kinh thứ phát, người bệnh cần phải khám phụ khoa, siêu âm, soi ổ bụng, soi buồng tử cung, chụp cộng hưởng từ MRI...

3. Điều trị thống kinh như thế nào?

Đối với các cô gái mới có kinh lần đầu, cần được người lớn như: bà, mẹ, chị gái, cô, dì, cô giáo, bạn gái... đã có kinh nghiệm chăm sóc, giải thích cặn kẽ về sinh lý và vệ sinh kinh nguyệt, cần phải biết rằng kinh nguyệt không phải là bệnh mà chỉ là một hiện tượng sinh lí bình thường của người phụ nữ.

Điều trị chung cho cả hai loại Thống kinh là điều trị triệu chứng đau bằng các loại thuốc giảm đau chống viêm không có steroid như: naproxen, ibuprofen, ketoprofen... Thuốc có tác dụng làm ức chế tổng hợp prostaglandin, làm giảm co thắt tử cung, giảm lượng máu kinh. Các thuốc này nên uống trước hoặc ngay khi bắt đầu thấy kinh, uống trong 2 - 3 ngày. Những phụ nữ bị đau dạ dày tá tràng có thể dùng loại kháng viêm không có steroid ức chế COX-2 như meloxicam 7,5mg ngày uống 1 lần.

Đối với trường hợp đau dạ dày tá tràng và thống kinh mức độ nhẹ có thể dùng thuốc giảm đau thông thường, không có tác dụng ức chế prostaglandin như paracetamol (viên 500mg). Có thể dùng hormone sinh dục như thuốc tránh thai để giảm đau, tuy nhiên, việc dùng thuốc này cần phải khám phụ khoa và phải có sự theo dõi của bác sĩ sản khoa. Cơ chế tác dụng của thuốc là ức chế sự rụng trứng và giảm nồng độ prostaglandin, làm giảm co thắt tử cung, làm giảm đau khi có kinh.

Nhiều thảo dược có tác dụng giảm đau khi Thống kinh. Trong các loại thảo dược chế sẵn để bán trên thị trường, viên ích mẫu tác dụng giảm đau rất tốt (không nên dùng loại pha với rượu như “Cao ích mẫu”). Đây là thuốc sản xuất trong nước, giá rẻ, tiện lợi, không phải nấu hoặc sắc, khi cần sử dụng có ngay. Viên ích mẫu gồm có thành phần chính là 3 loại thảo dược: ích mẫu, hương phụ (hay còn gọi là củ gấu) và ngải cứu. Ngoài 3 thành phần chính, thuốc có thể có thêm các thành phần khác tùy theo nhà sản xuất. Thuốc tác dụng tốt trong rối loạn kinh nguyệt, kinh nguyệt không đều, đau bụng khi hành kinh, khí hư bạch đới, giúp phục hồi tử cung sau khi sinh, giúp lưu thông khí huyết, da dẻ mịn màng, tươi mát. Mỗi lần uống 1 - 2 viên, ngày uống 3 lần. Uống trước khi hành kinh 2 - 3 ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.

Đối với Thống kinh thứ phát, điều trị triệt để triệu chứng đau phải tùy theo nguyên nhân thực thể, mức độ bệnh tật mà có phương pháp điều trị thích hợp.

4. Khi bị thống kinh thì chế độ dinh dưỡng, lối sống như thế nào?

Tắm rửa hàng ngày bằng nước nóng vì nước nóng làm tử cung giảm co thắt nên giảm đau. Tương tự, chườm nóng vùng bụng dưới giúp giảm đau.

Xoa bóp vùng bụng dưới hoặc lưng, châm cứu, ấn huyệt, kích thích thần kinh bằng điện cực qua da, kéo nắn cột sống... đều có tác dụng giảm đau.

Thể dục đều đặn hàng ngày làm giảm nồng độ estrogen (một hormone sinh dục nữ). Người ta thấy rằng những phụ nữ tập thể dục thường xuyên ít đau bụng kinh hơn những phụ nữ khác. Các bài tập aerobic, đi bộ, chạy bộ, đạp xe có thể giảm đau. Việc tập thể dục như vậy giúp ức chế prostaglandin hay là tăng phóng thích morphin nội sinh giúp giảm đau. Trong những ngày hành kinh, nếu thấy mệt mỏi thì nên nghỉ ngơi hợp lí.

Ăn uống đầy đủ, ít thịt và chất béo, đặc biệt bổ sung các chất như ma-nhê, kẽm, acid béo omega-3, vitamin B1 (100mg/ngày), vitamin B6 (200mg/ngày), vitamin E (400UI/ngày). Vitamin E uống 2 ngày trước và 3 ngày sau khi có kinh, cần chú ý là vitamin E có thể gây ra hành kinh kéo dài.

Không uống cà phê, không uống rượu vì rượu làm đau kéo dài, không hút thuốc lá và tránh môi trường có khói thuốc lá.