Xạ trị gây tác dụng phụ gì cho người bệnh?

Xạ trị - những tác dụng phụ có thể gặp

Đặc điểm của xạ trị là điều trị cục bộ, tác dụng phụ bị giới hạn ở những khu vực được xạ, biến chứng sớm của tia xạ có thể xuất hiện sớm (trong vòng vài ngày) hoặc muộn (sau xạ trị 1 – 2 tuần), và ngược lại thì những tác dụng phụ cũng có thể không xuất hiện cho đến vài tháng, hoặc thậm chí vài năm. Vậy, xạ trị gây tác dụng phụ gì cho người bệnh?

1. Mệt mỏi

Mệt mỏi là một tác dụng phụ thường gặp của xạ trị, nhưng nguyên nhân gây ra mệt mỏi thì vẫn chưa được biết triệt để. Mệt mỏi có thể do hệ miễn dịch tạo ra những chất gây mệt mỏi, thiếu máu (giảm số lượng hồng cầu), trầm cảm, stress...

Không có cách điều trị chính xác cho triệu chứng này trừ khi tìm ra được nguyên nhân, ví dụ như mệt mỏi do thiếu máu thì bệnh nhân chỉ cần được truyền máu là sẽ thấy khá hơn.

2. Da

Xạ trị dù nặng hay nhẹ thì ít nhiều đề gây tổn thương lên da, mặc dù ngày nay với nền y khoa hiện đại thì hầu hết các liều xạ trị đều đã được làm giảm tối đa tổn thương nặng nề. Tuy nhiên, bạn vẫn có thể cảm thấy vùng da được xạ có biểu hiện đáp ứng sớm với điều trị và điển hình là trong vòng 2 tuần đầu điều trị, bạn có thể cảm thấy da đỏ nhẹ, mềm và nhạy cảm.

Triệu chứng khô da và lột da có thể xuất hiện trong khoảng 3 - 4 tuần sau xạ trị và dần trở nên tối hơn. Da có thể cảm thấy cứng hơn và đặc biệt là nếu bệnh nhân đã được phẫu thuật trên cùng một vị trí.

Bạn có thể giảm thiểu tác dụng phụ trên da của mình bằng cách thường xuyên làm ẩm da bằng dầu lô hội hoặc vitamin E. Tránh dùng nước hoa, chất khử mùi, thuốc bôi trên da có chứa cồn, bột phấn, ánh sáng mặt trời.

3. Miệng và họng

Xạ trị vùng đầu và cổ có thể ảnh hưởng đến răng và gây nên tình trạng viêm miệng - tác dụng phụ ngắn hạn. Thường tình trạng sẽ được cải thiện trong vòng vài tuần sau khi kết thúc điều trị. Tuy nhiên, nếu tình trạng khô miệng và mất vị giác có xảy ra thì có thể là do phóng xạ đã làm tổn thương các tuyến nước bọt và các nhú vị giác bên trong miệng - một số trường hợp bị tồn tại vĩnh viễn.

Giữ miệng sạch và bổ sung đầy đủ dinh dưỡng là hai yếu tố quan trọng để giúp giảm bớt tác dụng phụ ở miệng và họng.

4. Não

Nếu thực hiện xạ trị trên một phạm vi lớn trong não thì đôi khi có thể gây ra một số thay đổi chức năng não bộ khiến dẫn đến tình trạng mất trí nhớ, giảm ham muốn tình dục hoặc chịu đựng kém với khí hậu lạnh. Bạn cũng có thể gặp những triệu chứng như buồn nôn, loạng choạng, thay đổi thị giác.

5. Phổi

Khi xạ trị ở vùng ngực thì phổi có thể bị ảnh hưởng. Tác dụng phụ điển hình nhất là gây giảm lượng surfactant ở phổi - một chất giúp đường dẫn khí được mở thông thoáng, điều này khiến cho người bệnh hay bị ho và thở ngắn. Tùy thuộc vào vị trí xạ trị mà một số bệnh nhân còn có thể thấy khó nuốt.

Một tác dụng phụ khác có thể xảy ra khi xạ trị ở phổi là biến chứng thành xơ hóa phổi (cứng hoặc hóa sẹo) khiến làm giảm khả năng giãn nở và thu nhận khí của phổi, gây tình trạng thở ngắn và không thể đáp ứng được một số hoạt động thể lực. Hiện tượng này có thể kéo dài từ vài tháng đến vài năm sau khi kết thúc điều trị.

6. Ống tiêu hóa

Xạ trị ở ngực và bụng có thể gây phù nề và viêm thực quản, dạ dày hoặc ruột gây ra các triệu chứng như đau dạ dày, buồn nôn, nôn hoặc tiêu chảy. Nếu tình trạng nhẹ thì bệnh nhân có thể được điều trị bằng thuốc. Nếu tình trạng nặng thì bệnh nhân có thể cần phải truyền dịch qua tĩnh mạch để tránh hoặc điều trị mất nước.

7. Khả năng sinh sản

Đối với nam giới, nếu thực hiện xạ trị ở tinh hoàn thì hoàn toàn có thể gây mất khả năng sản xuất tinh trùng vĩnh viễn. Đối với nữ giới, nếu cả 2 buồng trứng đều bị tiếp xúc với phóng xạ thì bệnh nhân có khả năng rất cao sẽ mất khả năng sinh sản vĩnh viễn đi kèm với hiện tượng mãn kinh sớm. Với chị em phụ nữ thì cố gắng nên tránh 1 buồng trứng không phải chịu ảnh hưởng của xạ trị để có thể ngăn ngừa được tác hại này.

8. Giảm chức năng tình dục ở nữ giới khi xạ trị

Xạ trị ở vùng chậu có thể làm cho âm đạo bị viêm trong suốt vài tuần sau điều trị. Khi lành có khả năng cao là để lại sẹo gây cản trở khả năng co giãn của âm đạo. Ngoài ra, vùng niêm mạc âm đạo cũng sẽ bị mỏng hơn và có thể gây chảy máu nhẹ sau khi quan hệ. Một số bệnh nhân còn bị loét và thấy đau ở âm đạo. Tất cả những điều trên khiến chị em bị suy giảm chức năng tình dục một cách trầm trọng.

Với tác dụng phụ này thì sẽ cần phải mất vài tháng sau điều trị để khu vực này có thể lành lại được.

9. Giảm chức năng tình dục ở nam giới khi xạ trị

Cũng như nữ giới, xạ trị gây hậu quả nặng nề trong chức năng tình dục ở nam giới.

Xạ trị ở khung chậu có thể gây tổn thương cho các động mạch và dây thần kinh có liên quan đến sự cương cứng của dương vật, và điều này chắc chắn sẽ gây ra những vấn đề về cương dương. Đặc biệt là nếu liều xạ trị càng cao và vùng xạ trị ở khung chậu càng rộng thì bệnh nhân càng có nhiều khả năng gặp rắc rối về cương dương hơn.

10. Ung thư thứ phát

Mối liên hệ giữa phóng xạ và ung thư đã được xác nhận cách đây nhiều năm qua các nghiên cứu từ những người sống sót sau vụ nổ bomb nguyên tử tại Nhật Bản, sự phơi nhiễm của các công nhân ở một số ngành nghề, và những bệnh nhân được xạ trị do ung thư và một số bệnh khác.

Một số trường hợp bị bệnh bạch cầu có liên quan đến tiếp xúc phóng xạ trước đó. Những loại ung thư khác sau tiếp xúc với phóng xạ cần phải có nhiều thời gian hơn mới xuất hiện. Chúng có thể là những khối ung thư đặc như ung thư vú hoặc phổi.

Qua bài viết trên, bạn đã xác định được vấn đề xạ trị gây tác dụng phụ gì cho người bệnh một cách tổng quát nhất. Thực tế, các kỹ thuật xạ trị đã – đang và được cải thiện rất tốt trong vòng vài thập kỷ qua. Giờ đây xạ trị đã có thể tập trung đến các tế bào ung thư một cách chính xác hơn, giảm được tỷ lệ xuất hiện ung thư thứ phát do xạ trị và giảm thiểu tối đa các tác dụng phụ gây ra cho người bệnh.