Vì sao sau mổ tuyến giáp thường bị hạ canxi máu?

Tình trạng hạ canxi máu sau mổ tuyến giáp chiếm tỷ lệ 1 - 2% trong số các cuộc phẫu thuật tuyến giáp. Vậy nguyên nhân gây ra tình trạng này là gì? Nó có gây ảnh hưởng gì nhiều đối với cơ thể người bệnh không? Làm thế nào để khắc phục tình trạng hạ canxi máu sau mổ tuyến giáp? Bài viết dưới đây sẽ giải đáp một số thắc mắc của mọi người về vấn đề này.

Bình thường canxi máu được điều hòa bởi hormon canxitonin tiết ra từ tuyến giáp, đây là chức năng quan trọng của tuyến giáp nhưng ít được quan tâm.

Sau quá trình phẫu thuật tuyến giáp, việc sử dụng thuốc levothyroxin (có cấu tạo tương tự hormone tuyến giáp) nhằm tiếp tục bổ sung hormone tuyến giáp T3, T4 là để tránh việc tái xuất hiện các nhân giáp khác và tránh tuyến giáp to ra, không có tác dụng điều trị các biểu hiện bất thường khác, trong đó có sự thiếu hụt canxitonin.

Song song đó sau khi phẫu thuật tuyến giáp còn có thể để lại các biến chứng như cắt nhầm tuyến cận giáp (hay còn gọi là tuyến phó giáp) hoặc gây hiện tượng suy tuyến cận giáp. Khi suy tuyến cận giáp sau mổ tuyến giáp xảy ra, người bệnh thường bị hạ canxi máu với nhiều triệu chứng như co cứng cơ, tiêu lỏng, tê tay chân, châm chích ở xương cơ... Lâu ngày có thể dẫn đến các tình trạng loãng xương, huỷ xương, yếu cơ...

Tỉ lệ hạ canxi máu sau mổ tuyến giáp thay đổi rất nhiều giữa các nghiên cứu là do:

• Loại bệnh lý tuyến giáp.
• Độ rộng phẫu thuật.
• Phẫu thuật nhiều lần.
• Yếu tố kỹ thuật.
• Yếu tố phẫu thuật viên.
• Kế hoạch tầm soát và theo dõi biến chứng hạ canxi máu sau mổ tuyến giáp.
• Các yếu tố khác.

Lâm sàng

• Cơn tetany: Triệu chứng lâm sàng của hạ canxi máu là do sự tăng nhạy kích thích thần kinh cơ, tê đầu chi và tê quanh miệng, trạng thái lo âu, co thắt thanh quản, co giật. Nếu nồng độ canxi máu < 1,75 mmol/L (7 mg/dL) có thể gây nên cơn tetany. Cơn tetany bao gồm tê ở môi, lưỡi, ngón tay, ngón chân, co rút cơ biểu hiện qua dấu bàn tay đỡ đẻ có thể kéo dài và gây đau đớn. Cơn tetany có thể tự phát hay bị kích thích.
• Dấu Chvostek: Là tình trạng khi gõ lên dây thần kinh mặt ở trên xương gò má làm miệng bệnh nhân co giật tự phát không kiểm soát được. Tuy nhiên dấu này có thể xuất hiện ở 10% người bình thường. Dấu hiệu này được một vài tác giả nêu lên trong nghiên cứu như là một test chẩn đoán, và theo dõi điều trị. Những trường hợp bệnh nhân hạ canxi máu nên làm Chvostek 2 lần/ngày

• Dấu Trousseau: Khi đo huyết áp ta duy trì áp lực cao hơn huyết áp tâm thu 20 mmHg trong 3 phút. Dấu dương tính khi tay bệnh nhân co lại, khớp cổ tay co lại, ngón cái co trong khi các ngón khác duỗi. Bệnh nhân có cảm giác đau khi đó.
• Một số biểu hiện khác trên tim khi hạ canxi máu nặng không điều trị: rối loạn nhịp tim, rung thất, block nhĩ thất, suy tim không hồi phục.

Cận lâm sàng

• Canxi máu: Có một nghiên cứu của Stewart R Walsh, ông dùng độ trượt của nồng độ canxi đo ở 3 thời điểm: trước mổ, 6 giờ và 24 giờ sau mổ. Nếu bệnh nhân có độ trượt canxi trong 6 giờ sau mổ nhiều (mặc dù nồng độ canxi ở thời điểm 6 giờ không giảm) sẽ có khả năng hạ canxi máu sau 24 giờ.
• Magnesi: Tình trạng giảm Mg sẽ làm giảm đáp ứng của cơ quan đích với PTH đồng thời làm giảm tiết PTH. Do đó cần đánh giá để kết hợp điều trị cùng với tình trạng hạ canxi máu.
• Phosphat máu: Hạ canxi máu do suy tuyến cận giáp thường đi kèm với tình trạng tăng phosphat trong máu. Đó cũng là lý do người ta khuyên không nên sử dụng sữa và các chế phẩm từ sữa để cung cấp canxi trong khi điều trị hạ canxi máu vì trong các chế phẩm từ sữa có canxi nhưng cũng có hàm lượng phosphat cao, khi đó sẽ làm tăng thêm nồng độ phosphat máu của bệnh nhân. Trong những trường hợp hạ canxi máu trong hội chứng xương đói, phosphat máu giảm.
• PTH: Cho đến nay, theo dõi sát nồng độ canxi máu trên bệnh nhân có yếu tố nguy cơ vẫn là tiêu chuẩn khi chăm sóc hậu phẫu mổ tuyến giáp. PTH 4g sau mổ < 10 pg/mL dễ thực hiện, được nhiều tác giả nghiên cứu là yếu tố dự đoán hạ canxi máu cho kết quả có thể chấp nhận được.
• Những xét nghiệm khác cần làm trong theo dõi và điều trị hạ canxi máu sau mổ tuyến giáp: albumin máu, độ thanh thải canxi trong nước tiểu/24 giờ, ECG.

Với trẻ nhỏ, nếu không được điều trị, các biến chứng của tình trạng hạ canxi máu có thể ảnh hưởng tới sự phát triển và sức khỏe của bé. Với người lớn, những biến chứng cũng có thể gây những ảnh nghiêm trọng. Các biến chứng của hạ canxi máu bao gồm:

• Không thể lớn.
• Não bộ và chức năng vận động bị tổ thương
• Suy dinh dưỡng.
• Nhuyễn xương (xương mềm, yếu do thiếu vitamin D trong quá trình tạo xương).
• Loãng xương (thưa và yếu xương).
• Kém phát triển
• Cơn tetany (hoạt động thần kinh quá mức, gây đau đớn nghiêm trọng).

Bệnh nhân sau phẫu thuật tuyến giáp cần được theo dõi và kiểm soát nồng độ canxi máu để nhanh chóng có hướng xử lý khi có dấu hiệu bất thường.

Mục tiêu điều trị là đưa nồng độ canxi về ngưỡng giới hạn bình thường hay dưới mức bình thường một chút, bởi vì khi nồng độ canxi máu thấp hơn trung bình sẽ kích thích sự tiết PTH và gia tăng khả năng hồi phục chức năng tuyến cận giáp. Khi bệnh nhân có hiện tượng hạ canxi huyết sau mổ tuyến giáp thì cần được điều trị bằng cách bổ sung canxi và vitamin D liều cao. Do đó, bên cạnh việc kiểm tra chức năng tuyến giáp cần được khám chuyên khoa và làm các xét nghiệm cần thiết để xác định nồng độ canxi máu. Liều canxi sẽ được giảm tương ứng với nồng độ canxi thử lại sau 24g điều trị. Khi không cần cung cấp canxi trong một đến hai tuần mà nồng độ canxi trong giới hạn bình thường thì không cần điều trị tiếp, đồng nghĩa với suy tuyến cận giáp đã hồi phục.

Chính vì thế sau phẫu thuật tuyến giáp, sức khoẻ bệnh nhân có thể sẽ hồi phục nhanh chóng nhưng cũng không nên chủ quan và cần đi tái khám thường xuyên để kiểm tra lại chức năng tuyến giáp, bao gồm các chức năng sản xuất hormon T3, T4 và nồng độ canxi máu.

Người bệnh nên kết hợp uống các loại thuốc phục hồi chức năng tuyến giáp để cải thiện được các triệu chứng diễn ra nhất là sau phẫu thuật trong đó có tình trạng hạ canxi huyết, đồng thời còn có thể ngăn ngừa tái phát sau phẫu thuật.

Việc theo dõi tình trạng hạ canxi máu sau mổ tuyến giáp là vô cùng cần thiết, bởi nếu không được phát hiện và điều trị thì sẽ gây những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh, đặc biệt là trẻ nhỏ. Khi phát hiện thấy bất kỳ dấu hiệu khác thường nào, hãy đến ngay những cơ sở y tế uy tín để được thăm khám và tư vấn kịp thời.

Xem thêm:

• Những trường hợp nào có nguy cơ hạ canxi máu?
• Tất cả những điều bạn cần biết về tình trạng hạ canxi trong máu
• Có thể tự nhận biết dấu hiệu hạ canxi máu không?