Trẻ ăn dặm như thế nào là tốt?

Thời điểm ăn dặm là một bước ngoặt vô cùng quan trọng trong giai đoạn phát triển đối với bất cứ một đứa trẻ nào, ăn dặm đúng cách không chỉ giúp bé bổ sung các chất dinh dưỡng cần thiết mà còn giúp bé có thể hình thành cho bé thói quen và kĩ năng ăn uống sau này nữa. Hiện này có rất nhiều các phương pháp ăn dặm phổ biến như ăn dặm kiểu truyền thống, ăn dặm kiểu Nhật, ăn dặm BLW.... Thế trẻ ăn dặm như thế nào là tốt? Cùng HoiBenh tìm hiểu và áp dụng phương pháp ăn dặm dưới đây để đồng hành với con trong giai đoạn này một cách tốt nhất.

Giai đoạn cho trẻ ăn dặm cần ăn bổ sung rất nhiều chất dinh dưỡng vì nhu cầu năng lượng tăng. Bắt đầu khi bé được 6 tháng tuổi năng lượng mà sữa mẹ chỉ đủ cung cấp khoảng 450kcal/ngày, trong khi đó giai đoạn này trẻ cần năng lượng khoảng 700kcal/ngày. Bởi vậy, phương pháp ăn dặm đúng cách là rất cần thiết để bù đắp thiếu hụt năng lượng này và lượng thức ăn trong các bữa ăn dặm cũng cần tăng theo khi trẻ lớn lên (tăng số lượng và độ đậm đặc lên), nếu không đảm bảo đủ bữa ăn dặm trẻ sẽ chậm phát triển về cả thể chất lẫn trí tuệ . Hơn thế nữa trong giai đoạn này, hàm lượng sắt dự trữ trong cơ thể trẻ không còn, vì vậy trẻ sẽ thiếu sắt nếu chỉ bú sữa mẹ, thế nê ăn dặm sẽ là nguồn cung cấp đủ lượng sắt cần thiết bù cho sự thiếu hụt đó. Thiếu sắt trẻ sẽ bị thiếu máu. Khoảng thời gian thiếu hụt sắt lớn nhất vào lúc trẻ 6 -12 tháng và nguy cơ thiếu máu cao nhất cũng ở độ tuổi này.

Đối với trẻ không bú mẹ hoàn toàn dưới 6 tháng tuổi thì cho bé ăn dặm sớm khi bé được 4-6 tháng tuổi sẽ giảm được nguy cơ mắc các bệnh dị ứng. Ngoài ra, nếu cho trẻ làm quen với các thực phẩm khác ngoài sữa sớm sẽ giúp trẻ dễ chấp nhận hơn và có thêm dưỡng chất để phát triển.

Độ tuổi dưới 4 tháng, cơ thể trẻ chưa có đủ enzym amylase để tiêu hóa tinh bột. Bởi vậy, nếu cho bé ăn dặm trước 4 tháng khiến bé dễ chán sữa mẹ nên trẻ sẽ bú ít đi, như vậy sẽ dẫn đến tình trạng thiếu chất dinh dưỡng thiết yếu quan trọng từ sữa mẹ. Đó chính là nguyên nhân làm bé giảm sức đề kháng, tăng cao nguy cơ suy dinh dưỡng và làm ảnh hưởng lớn đến quá trình phát triển của trẻ. Bên cạnh đó, bé dễ bị dị ứng với thực phẩm vì hệ tiêu hóa của bé dưới 4 tháng tuổi vẫn chưa hoàn thiện, đặc biệt là đối với những bé có cơ địa nhạy cảm. Vì vậy, bé có nguy cơ cao bị rối loạn tiêu hóa vì hệ tiêu hóa còn non nớt chưa đủ men để tiêu hóa tinh bột và những thức ăn phức tạp khác.

Ngược lại, nếu cho bé ăn dặm sau 6 tháng tuổi sẽ nhiều khả năng trẻ sẽ đứng cân, tăng trưởng chậm. Vì khi này sữa mẹ đã không cung cấp đủ chất dinh dưỡng cần thiết cho trẻ phát triển.

Theo kinh nghiệm đã được đúc kết từ việc chăm sóc sức khỏe trẻ em của Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ (American Academy of Pediatrics), cho trẻ ăn dặm đúng cách cần đảm bảo những nguyên tắc sau:

• Nguyên tắc đầu tiên: Cho trẻ tập ăn dặm những thức ăn tương tự sữa mẹ hoặc gần giống với sữa công thức để bé làm quen dần với “những thức ăn mới lạ”.
• Nguyên tắc thứ 2: “ngọt - mặn” nên tuân thủ khi bắt đầu cho bé ăn dặm, thường thì bột ngọt sẽ là lựa chọn đầu tiên khi tập cho trẻ ăn dặm vì mùi vị tương tự với sữa mẹ, trẻ được cho ăn dặm bằng bột ngọt trước rồi sẽ dần thay thế bằng bột mặn với nhiều thành phần dinh dưỡng hơn.
• Nguyên tắc thứ 3: “ít - nhiều” để tập luyện cho hệ tiêu hóa của trẻ thích nghi dần với số lượng và thành phần thức ăn phong phú. Cho trẻ ăn với lượng ít rồi tăng dần, cụ thể như tháng đầu nên cho ăn 1 đến 2 muỗng bột rồi tăng dần lên 1/3 chén, rồi nửa chén... sẽ đảm bảo sự tiêu hóa và cung cấp đầy đủ năng lượng - dưỡng chất cần thiết cho nhu cầu tăng trưởng và phát triển của trẻ.
• Nguyên tắc thứ 4: “loãng - đặc” cần ghi nhớ để quá trình ăn dặm của trẻ luôn được “suôn sẻ”, nguyên tắc này sẽ giúp trẻ không bị phản ứng khi ăn thức ăn lạ và hệ tiêu hóa của trẻ tiêu hóa được những thức ăn phức tạp hơn.
• Nguyên tắc thứ 5: “tô màu chén bột” nghĩa là bột ăn dặm của trẻ cũng đảm bảo đủ 4 nhóm thức ăn quan trọng giúp trẻ phát triển tốt.
• Nguyên tắc thứ 6: “không ép trẻ ăn” khi trẻ không muốn ăn nữa hoặc tỏ ra phản đối việc ăn dặm, các mẹ nên cho trẻ tạm ngưng việc ăn dặm một thời gian rồi sau đó sẽ tiếp tục tập luyện để trẻ không bị căng thẳng trong việc ăn dặm.

Khi bắt đầu ăn dặm, nếu sau lần thử thứ nhất bé háo hức há miệng và vui vẻ ăn đồ ăn thì bạn có thể yên tâm là bé đã sẵn sàng. Trái lại, nếu bé nhăn nhó, ngoảnh mặt đi hoặc phì thức ăn ra thì bé nhà bạn vẫn chưa sẵn sàng và mẹ cũng không nên ép con. Lần đầu mà chưa thành công thì mẹ hãy kiên trì thử lại. Nói chung, thường phải sau 6-10 lần bé mới chấp nhận thức ăn mới...

Để trẻ phát triển được tốt nhất, trẻ bắt đầu ăn dặm vẫn cần được tiếp tục bú sữa mẹ hàng ngày ít nhất 3-4 lần và ăn từ 2 bữa bột cháo/ngày rồi tăng dần lên 3-4 bữa bột/ngày khi gần 1 tuổi. Chú ý là ngay khi bé tròn 6 tháng tuổi, trẻ cần được ăn dặm và phải đúng cách, đó là bột/cháo nấu và đảm bảo cân đối 4 nhóm thực phẩm như sau:

Nhóm chất bột đường

Đây là nhóm thực phẩm cung cấp năng lượng hàng ngày cho bé ăn dặm. Mẹ có thể nghiền cháo, khoai hoặc nấu bột yến mạch cho bé tập làm quen với nhóm thực phẩm này. Nên sử dụng gạo tẻ gạo tám mới, không nên trộn lẫn gạo nếp vì gây đặc khó ăn, không kết hợp với ý dĩ, hạt sen, đậu xanh dễ gây cảm giác chán ăn và chậm tiêu cho trẻ. Với trẻ trên 1 tuổi bạn nên đa dạng thực đơn ăn dặm để tránh làm trẻ biếng ăn do ăn cháo quá lâu, nên chế biến súp khoai tây thịt bò xay, bún, phở, bánh đa,... để trẻ hứng thú với bữa ăn dặm.

Nhóm chất đạm

Chất đạm như thịt nạc (lợn, gà), lòng đỏ trứng gà là những thực phẩm nhiều đạm dễ tiêu nên dùng cho trẻ khi mới bắt đầu tập ăn dặm, sau đó cho trẻ ăn thịt bò, cá, tôm, cua (khi sang tháng tuổi thứ 7), trên 1 tuổi nên cho trẻ ăn cả quả trứng gà có cả lòng đỏ và lòng trắng. Chất đạm đóng vai trò rất quan trọng trong sự phát triển của bé, trong cơ thể, đạm sẽ cung cấp các axit amin cần thiết cho sự tăng trưởng và phục hồi của tế bào. Bên cạnh đó cũng không nên cho bé ăn quá nhiều đạm, vì sẽ gây hại đến hệ tiêu hóa còn non nớt của bé, nên cho bé ăn cả đạm động vật (gồm thịt, cá...) và đạm thực vật (các loại đậu đỗ...), việc kết hợp hài hòa giữa đạm động vật và thực vật sẽ giúp bé phát triển khỏe mạnh.

Nhóm rau củ và trái cây

Nhóm này cung cấp vitamin, một số khoáng chất và chất xơ sẽ hỗ trợ cho hệ tiêu hóa của bé. Mẹ cũng có thể tập cho bé ăn hoa quả tươi như nạo chuối tiêu, uống nước cam, xoài xay, đu đủ xay... những thực phẩm này sẽ giúp bổ sung rất nhiều vitamin, các chất chống oxy hóa và khoáng chất giúp cho hệ miễn dịch của bé phát triển, điều này giúp phòng chống các bệnh về đường ruột. Tuy nhiên mẹ cũng cần chế biến rau củ quả cho đúng cách như rửa rau dưới vòi nước, không dự trữ rau củ quá lâu... để không làm mất chất dinh dưỡng và ảnh hưởng đến sức khỏe của bé.

Nhóm chất béo

Chất béo ngoài việc cung cấp năng lượng, nó còn là thành phần cấu tạo nên màng tế bào và mô não. Chất béo cũng là dung môi giúp các vitamin A,D,E,K... hòa tan để cơ thể hấp thu tốt hơn. Trẻ cần ăn cả dầu thực vật và mỡ động vật (mỡ gà, mỡ lợn...), nên ăn với tỷ lệ là 1:1 nên xen kẽ các bữa dầu và mỡ. Dầu thực vật nên ăn đa dạng (đậu nành, mè, dầu cá hồi...), riêng dầu gấc không nên ăn hàng ngày mà chỉ nên 1-2 lần/tuần tránh bị vàng da do thừa tiền vitamin A.

Sau khi bắt đầu làm quen với chế độ ăn đặc hơn từ tháng thứ sáu, mẹ có thể từ từ đa dạng hóa các loại thức ăn cho bé trong tháng tiếp theo. Sau đây là một số lựa chọn cho trẻ ăn dặm các mẹ có thể làm cho bé ăn:

• Trái cây xay nhuyễn: Trái cây là một nguồn cung cấp nhiều vitamin, khoáng chất và chất xơ. Hoa quả như táo, đu đủ, chuối, dưa hấu, bơ,... đều là những lựa chọn thích hợp cho một bữa ăn nhẹ cũng như một bữa ăn hoàn chỉnh của bé.
• Rau xanh: Rau xanh cũng là thực phẩm chứa nhiều chất xơ, vitamin và các khoáng chất thiết yếu. Các mẹ nấu chín rồi làm nhuyễn và nấu kèm trong súp, cháo cho bé .
• Cháo: Cháo được làm từ các loại ngũ cốc, đậu, hạt các loại là một nguồn bổ sung dinh dưỡng tuyệt vời cho trẻ. Cụ thể ngũ cốc như gạo, lúa mì, yến mạch, lúa mạch, kê,... nấu chín rồi xay thành bột, pha thêm trong hỗn hợp cháo, làm tăng hương vị cho bữa ăn của bé.
• Thịt xay nhuyễn: Thịt các loại như thịt gà, cá, tôm, cua, là nguồn thực phẩm giàu protein cung cấp cho bé. Cách chế biến là nấu chín rồi xay nhuyễn.
• Trứng: Trứng là thực phẩm cực kỳ tiện dụng, là nguồn chất béo và protein thiết yếu. Trứng cũng có thể “biến hóa” thành rất nhiều hình thái trong từng bữa ăn cho bé. Điều cần chú ý là hệ tiêu hóa của bé còn non nớt, dù chế biến theo cách nào thì các mẹ cũng nên nhớ luôn làm chín trứng.

• Nên thêm 1 chút dầu ăn khi nấu món ăn dặm cho bé: Mỡ/dầu ăn là điều vô cùng quan trọng đối với bé ăn dặm. Dầu ăn dễ tiêu hóa lại rất giàu năng lượng và còn có khả năng hòa tan các chất khác, giúp hệ tiêu hóa dễ hấp thu hơn. Đây cũng là yếu tố quan trọng giúp cơ thể bé hấp thụ tốt canxi và vitamin D.
• Khi bé chưa tròn 1 tuổi, không nên thêm gia vị/nước mắm vào món ăn dặm: Nhiều người cho rằng cần thêm một chút nước mắm để giúp đồ ăn dặm thêm đậm đà và kích thích vị giác của bé. Điều này hoàn toàn sai lầm vì ăn muối lúc này sẽ không tốt cho thận của bé. Việc thêm mắm muối vào đồ ăn dặm sẽ khiến thận của bé phải hoạt động quá sức gây hại cho thận.
• Nguyên liệu cần sạch và an toàn: Nguyên liệu làm thức ăn cho bé ăn dặm cần đảm bảo sạch và an toàn, không có bất kỳ sinh vật gây bệnh nào, không sử dụng các hóa chất có hại hoặc chất độc. Bà mẹ cần rửa tay sạch trước khi chế biến thức ăn và khi cho trẻ ăn. Nếu thực đơn ăn dặm của bé có cá hay tôm thì cần đảm bảo gỡ hết xương (cá phải gỡ thịt, tôm phải cắt râu, xay và băm nhuyễn) hoặc các miếng cứng có thể làm bé bị thương.
• Vệ sinh thực phẩm khi chế biến: Tất cả các loại thức ăn tươi, sạch, giàu dinh dưỡng mà người lớn ăn được hằng ngày đều có thể cho trẻ ăn được. Những dụng cụ làm bếp và đồ đựng thức ăn của bé cần được rửa và giữ sạch; thức ăn sau khi nấu cần cho bé ăn ngay trong vòng hai giờ.

Không ép bé ăn:

Các bé khác nhau thì sẽ có khẩu vị và sở thích khác nhau. Đây là “giao ước” đầu tiên các mẹ nên tuân thủ. Trường hợp bé không hợp tác, hãy dừng lại và tiếp tục cho trẻ bú sữa. Có thể cha mẹ của các bé sẽ cảm thấy rất khó để yên khi con không chịu ăn, nhưng ép bé ăn sẽ không có ích lợi gì. Thay vào đó, hãy chấp nhận rằng bé không đói ngay bây giờ và kiên nhẫn đợi đến giờ ăn tiếp theo thì cho bé ăn vì trẻ em vốn dĩ không bao giờ chịu được đói lâu.

Ăn chủ động:

Khuyến khích các bé chủ động ăn các loại thực phẩm khác nhau bằng cách cho phép bé tự ăn thức ăn cầm bằng tay. Ở độ tuổi này, trẻ có xu hướng cho vào miệng cắn mọi thứ cầm được trên tay vì như thế sẽ giúp làm dễ chịu nướu răng của bé.

Tập trải nghiệm:

Hãy cho con khám phá thế giới ẩm thực đừng chỉ vì bạn không thích ăn một món gì đó mà làm bé mất cơ hội trải nghiệm chúng. Nếu bé bị dị ứng với một loại thực phẩm nào đó, hãy ghi lại và dừng lại trong vài tháng. Sau đó bạn hãy thử lại với số lượng ít hơn thay vì kiêng cữ tuyệt đối.

Ăn đúng chỗ:

Nên tạo một nơi dành riêng cho việc ăn uống để thiết lập thói quen ăn uống đúng chỗ cho bé nó sẽ tạo ra mối liên hệ giữa địa điểm và thức ăn trong tâm trí bé, khiến việc cho con ăn không còn là một nỗi vất vả.

Đảm bảo vệ sinh:

Thức ăn cho bé phải luôn đảm bảo phải được nấu chín. Các loại hoa quả ăn sống thì phải ngâm rửa qua nước thật sạch. Các vật dụng được sử dụng để nấu và cho trẻ ăn cũng cần làm sạch và khử trùng trong nước sôi. Bởi vì đường ruột còn non nớt của trẻ vừa phải tiếp xúc với thực phẩm mới, vừa đối diện nguy cơ rất cao bị nhiễm trùng.

Xem thêm:

• Cho trẻ ăn dặm đúng cách mang lại lợi ích gì?
• Một số điều mẹ cần lưu ý khi cho trẻ ăn dặm
• Công thức ăn dặm cho trẻ ăn dặm không lên cân được