Thuốc giảm đau opioid là gì?

Bạn đang thắc mắc thuốc giảm đau opioid là gì? Tác dụng của nhóm thuốc giảm đau opioid? Và những nguy cơ nếu sử dụng thuốc kéo dài? Hãy cùng chúng tôi tìm câu trả lời cho các câu hỏi trên qua bài viết sau.

Opioid là nhóm thuốc giảm đau từ các chất tự nhiên và tổng hợp, có các tính chất như morphine tác động lên các thụ thể opioid. Opioid bao gồm các loại thuốc phiện (opiat), các loại thuốc có nguồn gốc từ thuốc phiện, bao gồm cả morphin. Các thuốc giảm đau opioid khác là các loại thuốc bán tổng hợp và tổng hợp như hydrocodone, oxycodone và fentanyl; thuốc đối kháng như naloxone và peptide nội sinh như endorphins.

Đây là loại thuốc có hiệu quả giảm đau cao trong điều trị. Những thuốc này được dùng trong nhiều trường hợp chấn thương nặng như gãy xương, bỏng, giảm đau sau phẫu thuật, đặc biệt là cho bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối để cải thiện chất lượng cuộc sống.

Thuốc giảm đau opioid tương đối an toàn khi được sử dụng trong thời gian ngắn theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ. Tuy nhiên nếu sử dụng lâu dài hoặc sai hướng dẫn có thể gây nguy cơ dung nạp thuốc, phụ thuộc thuốc và sau đó là đưa đến nguy cơ nghiện opioid giống như nghiện ma túy. Nghiện opioid là tình trạng có thể gây ảnh hưởng lớn tới sức khỏe.

Các loại thuốc giảm đau opioid thuộc nhóm thuốc kê đơn và thường được các thầy thuốc chỉ định trong điều trị giảm đau do chấn thương hay do phẫu thuật và trong các bệnh lý mạn tính như ung thư... Ngoài ra, trong thành phần một số loại thuốc ho cũng có chứa thuốc opioid. Thuốc opioid có nhiều dạng. Một số là những hợp chất tự nhiên chiết xuất từ thuốc phiện (opium, morphin, codein). Những chất này được gọi là các opiat. Cũng có những opioid tổng hợp hoạt động theo cơ chế tương tự (hydrocodon, heroin, fentanyl, tramadol...). Những opioid hay được kê đơn gồm: codein, fentanyl, hydrocodon, hydromorphon, levorphanol, meperidin, methadon, morphin, oxycodon, propoxyphen.

Trong cơ thể chứa những hợp chất tự nhiên gọi là các peptid opioid, tương tự như morphin. Một giả thuyết đứng sau nhiều cách điều trị bổ sung và thay thế để giảm đau là chúng hoạt hoá những peptid opioid tự nhiên này trong não và tủy sống. Khi vào cơ thể, thuốc giảm đau opioid sẽ liên kết với các thụ thể opioid tập trung nhiều ở hệ thống thần kinh trung ương, ngoại biên và đường tiêu hóa... Tác động của thuốc giảm đau opioid là làm giảm phản ứng đau của cơ thể do giảm truyền các tín hiệu đau đến não và tăng ngưỡng chịu đau của cơ thể.

Thuốc giảm đau opioid theo toa được chia thành hai loại chính: sản phẩm IR, thường dành cho sử dụng mỗi 4-6 giờ và chế phẩm giải phóng kéo dài/tác dụng kéo dài (ER/LA), sử dụng 1 lần hoặc 2 lần/ngày, tùy thuộc vào loại thuốc và tình trạng bệnh nhân. Một số opioid như methadone, buprenorphine cũng được sử dụng như một hình thức điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện.

Tình trạng lạm dụng thuốc giảm đau opioid trên toàn thế giới đã trở thành một vấn nạn gây ảnh hưởng tới sức khỏe và tính mạng của nhiều người.

• Châu Âu: Nước Anh là một trong những điểm nóng ghi nhận tới 330.445 trường hợp lạm dụng thuốc giảm đau opioid trong năm 2015. Châu Âu trong năm 2015 – 2018 có tới 81% số ca tử vong do sử dụng thuốc quá liều liên quan đến thuốc giảm đau opioid.
• Mỹ: Năm 2017 ghi nhận gần 50.000 ca tử vong do dùng opioid quá liều (cao hơn rất nhiều so với tai nạn giao thông). Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng tránh Dịch bệnh Mỹ (CDC), mỗi ngày tại Mỹ có tới 130 người chết vì dùng thuốc giảm đau opioid quá liều.
• Việt Nam: Tình trạng tự ý sử dụng thuốc giảm đau, sử dụng không theo chỉ dẫn của bác sĩ, chưa tuân thủ quy định bảo quản, xử lý thuốc giảm đau opioid đặc biệt là morphin đã trở thành vấn đề đáng báo động, gây hậu quả nghiêm trọng đến sức khỏe, tính mạng con người.

Tình trạng nghiện chất dạng thuốc phiện và quá liều đã gia tăng nhanh đạt đến mức độ “dịch bệnh” trong thập kỷ qua trên toàn thế giới. Thông báo cảnh báo bổ sung về opioid nằm trong nỗ lực của FDA nhằm tuyên truyền cho người sử dụng những rủi ro tiềm ẩn liên quan đến việc sử dụng thuốc giảm đau opioid. Việc mở rộng các hoạt động cảnh báo mới về thuốc là phản ánh những nỗ lực của FDA để cải thiện thông tin kê đơn opioid trên diện rộng. Trong số những thay đổi, FDA yêu cầu thêm một số thay đổi nhãn mác an toàn trên tất cả các sản phẩm thuốc giảm đau opioid theo toa, đưa thêm thông tin về nguy cơ của các loại thuốc này. Bác sĩ kê đơn và bệnh nhân có thêm cân nhắc giữa rủi ro nghiêm trọng của các opioid với vai trò của nó trong giảm đau.

Nhóm thuốc giảm đau opioid mang lại hiệu quả cao trong điều trị giảm đau, tương đối an toàn khi sử dụng trong thời gian ngắn, dùng đúng liều lượng theo chỉ định của thầy thuốc. Tuy nhiên, việc sử dụng nhóm thuốc giảm đau opioid trong một thời gian dài cần phải hết sức thận trọng. Khi sử dụng thuốc giảm đau opioid, các tác dụng phụ có thể xảy ra gồm: chóng mặt nhẹ, ngủ gật, buồn ngủ, an thần và tư duy không sáng suốt. Những tác dụng phụ này khiến người dùng không an toàn khi lái xe hoặc vận hành máy. Các tác dụng phụ khác của opioid gồm táo bón, buồn nôn và nôn. Nếu thấy cực kỳ căng thẳng, người yếu lả, lạnh, da nhớp nháp hoặc khó thở thì nên đi khám cấp cứu.

Nguy cơ lớn hơn khiến cả bác sĩ điều trị và bệnh nhân đều lo lắng khi sử dụng nhóm thuốc giảm đau opioid là: tăng liều theo thời gian, lệ thuộc thuốc và nghiện thuốc. Khi phải dùng opioid trong thời gian dài, liều điều trị ban đầu của thuốc sẽ dần mất tác dụng. Muốn đạt hiệu quả điều trị, cần phải tăng liều dùng thuốc opioid. Khi đó, cơ thể bệnh nhân dần thay đổi và dễ bị lệ thuộc vào thuốc.

Đồng thời, thuốc opioid mang lại ảo giác khoái cảm cho người sử dụng. Khi lạm dụng thuốc giảm đau opioid trong một thời gian dài sẽ đưa đến nguy cơ nghiện thuốc. Nghiện là một hội chứng tiên phát đặc trưng bởi cơn thèm thuốc và buộc phải sử dụng thuốc bất chấp hậu quả có hại lặp lại nhiều lần.

Nghiện opioid được xem là một bệnh lý nguy hiểm. Người nghiện opioid không thể cưỡng lại được lý trí và luôn tìm mọi cách để có thể sử dụng thuốc với mục đích có được ảo giác khoái cảm bất chấp các tác hại của thuốc gây ra.

Việc lạm dụng thuốc giảm đau opioid trong thời gian dài sẽ dẫn tới nghiện opioid với các biểu hiện giống như nghiện ma túy. Người nghiện opioid sẽ trở nên thụ động, lười biếng, không chú ý vệ sinh thân thể và bị rối loạn tâm lý. Thêm vào đó là tình trạng suy giảm sức đề kháng, chán ăn, mất ngủ, sụt cân, co đồng tử và dễ bị tử vong do các bệnh truyền nhiễm.

Khi ngưng sử dụng thuốc giảm đau opioid, cơ thể sẽ xuất hiện các triệu chứng “cai thuốc” như run rẩy, nôn ói, tiêu chảy, mất ngủ, trầm cảm... Các triệu chứng này kéo dài khiến người bệnh gặp nhiều khó khăn khi cai thuốc.

Thuốc giảm đau opioid gồm hai nhóm chính:

• Nhóm 1: Là nhóm thuốc tổng hợp bao gồm fentanyl, tramadol, hydrocodone, heroin...
• Nhóm 2: Là nhóm thuốc có nguồn gốc tự nhiên, chiết xuất từ thuốc phiện bao gồm opium, morphin, codein...

Tình trạng phụ thuộc thuốc giảm đau opioid có thể xảy ra với bất kỳ ai. Các yếu tố như tiền sử bệnh, số lần dùng, thời gian sử dụng thuốc có ảnh hưởng nhất định nhưng rất khó để có thể dự đoán ai dễ bị phụ thuộc và lạm dụng thuốc opioid.

Thuốc giảm đau opioid có khả năng kích thích trung tâm hưng phấn của não bộ nên nguy cơ gây nghiện opioid rất cao. Opioid kích hoạt giải phóng chất dẫn truyền hưng phấn trong não bộ có tên endorphin – chất dẫn truyền thần kinh xóa mờ cảm giác đau và tăng cảm giác thoải mái, khiến bạn cảm thấy dễ chịu.

Khi tác dụng của thuốc không còn, bạn sẽ mong muốn có lại cảm giác dễ chịu trước đó càng sớm càng tốt. Đó là điều thúc đẩy bạn tiếp tục dùng các loại thuốc giảm đau này và dần bị nghiện opioid.

Việc lạm dụng opioid sẽ khiến cơ thể chậm sản sinh endorphin. Vì vậy, dù dùng cùng một liều opioid nhưng đến một lúc nào đó lượng opioid đó sẽ không thể kích thích cơ thể sản sinh đủ endorphin để tạo ra cảm giác hưng phấn, thoải mái như trước kia nữa. Hiện tượng này gọi là “dung nạp thuốc” hay “nhờn thuốc” (drug tolerance).

Các bác sĩ hiểu rõ mối nguy hại mà thuốc giảm đau opioid có thể xảy ra nên thường không cho phép bạn tăng liều dùng. Tuy nhiên, nhiều người bị nghiện opioid luôn tin rằng mình cần phải tăng liều dùng và đã tìm mọi cách để có được opioid hoặc heroin, kể cả bằng những cách không hợp pháp. Điều đáng lo ngại là một số loại thuốc đang lưu hành bất hợp pháp như fentanyl (Actiq, Duragesic, Fentora) có chứa các tạp chất hoặc hàm lượng opioid rất cao, nguyên nhân gây nên tỷ lệ lớn tỷ vong do sử dụng heroin.

Nếu bạn đang sử dụng thuốc giảm đau opioid và bị quen thuốc hay nhờn thuốc thì cần hỏi ý kiến bác sĩ để được hỗ trợ. Bác sĩ có thể giới thiệu và đề xuất các phương pháp giảm đau khác an toàn hơn giúp bạn dễ chịu hơn.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ nghiện opioid bao gồm:

• Tiền sử: Đã từng bị nghiện, gia đình có người nghiện.
• Tuổi tác: Người trẻ có nguy cơ cao hơn so với người già.
• Tiền án tiền sự: Người đã từng phạm tội có nguy cơ cao hơn.
• Môi trường: Thường xuyên tiếp xúc với người có nguy cơ bị nghiện opioid.
• Điều kiện kinh tế: Thất nghiệp, người nghèo đói có xu hướng dễ bị nghiện opioid.
• Tâm lý: Từng bị trầm cảm hoặc lo lắng, stress, có vấn đề về tâm lý, nghiện thuốc lá nặng.
• Thời gian sử dụng thuốc: Các nhà khoa học chỉ ra rằng dùng thuốc giảm đau opioid trong thời gian dài hơn vài ngày có thể làm tăng nguy cơ sử dụng dẫn đến nghiện opioid.
• Giới tính: Phụ nữ có nguy cơ bị nghiện opioid cao hơn nam giới do có xu hướng bị đau mãn tính nhiều hơn, được kê thuốc giảm đau opioid ở liều cao hơn, thời gian sử dụng lâu hơn và dễ trở nên phụ thuộc vào thuốc giảm đau nhanh hơn nam giới.
• Dùng không đúng chỉ dẫn: Việc dùng thuốc sai quy định và chỉ dẫn là nguyên nhân hàng đầu gây nghiện opioid. Ví dụ nghiền thuốc ra để hít hoặc tiêm làm dẫn truyền thuốc nhanh vào cơ thể đột ngột có thể gây quá liều, nguy hiểm tới tính mạng. Việc sử dụng thuốc liều cao hơn hoặc dùng thường xuyên cũng làm tăng nguy cơ gây nghiện.

Sau đây là 4 điều bạn nên nhớ để phòng ngừa tình trạng nghiện opioid:

• Sử dụng thuốc giảm đau opioid thời gian ngắn theo chỉ dẫn: Cách dùng opioid an toàn nhất là khi chỉ sử dụng trong vài ngày để kiểm soát cơn đau cấp tính, ví dụ như đau sau phẫu thuật hoặc gãy xương. Nếu bạn phải sử dụng thuốc giảm đau opioid cho cơn đau cấp tính thì cần trao đổi với bác sĩ để được kê thuốc ở liều thấp nhất và dùng trong thời gian ngắn nhất có thể.
• Tránh sử dụng thuốc giảm đau opioid nếu bị đau mãn tính: Nếu bạn đang chung sống với những cơn đau mãn tính thì opioid có thể không phải là lựa chọn an toàn và mang lại hiệu quả lâu dài. Bạn nên tìm đến các cách điều trị ít gây nghiện hơn và các liệu pháp không dùng đến phẫu thuật. Bạn hãy cùng thảo luận với bác sĩ để hướng tới một kế hoạch điều trị giúp bạn có thể tránh sử dụng opioid.
• Tuân thủ quy định sử dụng thuốc giảm đau opioid: Bạn cần tuân thủ chặt chẽ quy định khi sử dụng, bảo quản thuốc giảm đau opioid được kê đơn để ngăn ngừa nghiện opioid cho người thân trong gia đình và cộng đồng. Bạn cần cất giữ thuốc đúng nơi quy định. Đối với thuốc không dùng đến, cần liên hệ với các dịch vụ thu hồi và xử lý thuốc ở địa phương về thông tin về cách xử lý.
• Nâng cao nhận thức sử dụng thuốc giảm đau opioid: Bạn cần hiểu tầm quan trọng của việc sử dụng opioid an toàn, tránh gây nghiện để bảo vệ bản thân, gia đình, cộng đồng khỏi nguy hại từ việc nghiện opioid.

Qua bài viết thuốc giảm đau opioid là gì, hi vọng sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin hữu ích về nhóm thuốc giảm đau opioid. Bất kỳ loại thuốc giảm đau nào thuộc nhóm opioid bạn tuyệt đối không nên sử dụng bừa bãi. Nếu bạn tự ý dùng không kiểm soát dẫn đến nghiện opioid sẽ gây hại không chỉ đến sức khỏe của bạn mà còn ảnh hưởng đến người thân và những người xung quanh.

Xem thêm:

• Thuốc Thymomodulin 80mg có tác dụng gì?
• Pantoprazole là thuốc gì?
• Cùng là kháng sinh tại sao phải uống thời điểm khác nhau?