Thuốc “đặc trị” bệnh đái dầm ở trẻ em

Đái dầm là tình trạng tiểu tiện không tự chủ trong lúc ngủ. Các bác sĩ chưa thống nhất về tiêu chuẩn chẩn đoán chứng đái dầm:

Hội Tâm thần Hoa Kỳ: đái dầm ≥ 2 lần/tuần và trong ít nhất 3 tháng liền (trẻ trên 5 tuổi).

Tổ chức Y tế Thế giới: đái dầm 2 lần/tháng (< 7 tuổi) hoặc 1 lần/tháng (trẻ trên 7 tuổi).

Đái dầm được chia làm hai loại bao gồm tiên phát và thứ phát.

• Đái dầm tiên phát: Trẻ có thể kiểm soát việc đi tiểu ban ngày nhưng lại chưa thể liên tục giữ khô ráo về đêm trong ít nhất là 6 tháng. Đây là 1 dạng đái dầm phổ biến nhất.
• Đái dầm thứ phát: Trẻ hoàn toàn khô ráo về ban đêm trong ít nhất 6 tháng nhưng sau đó lại đái dầm. Ở đái dầm thứ phát, điều mấu chốt là tìm kiếm các thay đổi mới xảy ra:

Căng thẳng tâm lý mới xuất hiện: chuyển nhà, cha mẹ li dị, người thân qua đời...

Thay đổi thể chất: bé bị bệnh nhiễm trùng tiết niệu hoặc tiểu đường.

Thay đổi tình huống: thay đổi chế độ ăn uống hoặc thói quen đi ngủ.

Tuy rất nhiều yếu tố góp phần gây nên đái dầm, trong phần lớn trường hợp, bệnh tật không phải một nguyên nhân chính.

• Di truyền

Nghiên cứu cho thấy đái dầm tiên phát thường là mang tính di truyền. Nếu cha và mẹ từng đái dầm khi nhỏ, thì nguy cơ đái dầm của con cái sẽ là khá cao. Tỷ lệ đái dầm sẽ giảm dần nếu chỉ bố hoặc mẹ từng đái dầm, và thấp hơn nếu không ai trong cha mẹ từng đái dầm. Với đái dầm tiên phát, hầu như bao giờ cũng tìm được 1 người họ hàng từng mắc chứng này.

• Giảm dung tích bàng quang

Dung tích bàng quang ở trẻ đái dầm thường thấp hơn so với bạn bè cùng trang lứa. Ban ngày, trẻ có bàng quang nhỏ phải đi tiểu thường xuyên hơn và đôi khi phải chạy vội vào nhà vệ sinh nhằm tránh sự cố. Khi ngủ, khả năng giữ nước tiểu suốt đêm đối với những trẻ này cũng thấp hơn. Điều đáng ngạc nhiên là khi gây mê để kiểm tra, thì người ta thấy bàng quang của các trẻ này có kích thước hoàn toàn bình thường. Điều này có nghĩa bàng quang không hề nhỏ về mặt giải phẫu, nhưng trẻ lại có cảm giác bàng quang đầy trước khi mà túi này đầy thực sự. Thuật ngữ y học dùng trong trường hợp này là giảm dung tích chức năng.

• Tăng sản xuất nước tiểu về đêm

Ban đêm não sản xuất 1 loại hoóc môn gọi là vasopressin, có tác dụng làm tăng tái hấp thu nước vào dòng máu, nhờ đó làm giảm lượng nước tiểu sản xuất ở thận. Giảm sản xuất nước tiểu về đêm cho phép trẻ ngủ tới sáng mà không phải dậy đi tiểu. Tuy các nghiên cứu ở lĩnh vực này còn chưa thống nhất, có vẻ như 1 số trẻ đái dầm vì không sản xuất được đủ hoóc môn này.

• Không thể tỉnh giấc

Suốt thời gian dài, người ta cho rằng trẻ đái dầm khi đang ở trong giai đoạn ngủ sâu. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây cho thấy trẻ có thể sẽ đái dầm trong tất cả các giai đoạn của giấc ngủ. Các nhà khoa học phát hiện ra rằng 1 số trẻ không đáp ứng với các tín hiệu ở bên trong cơ thể khi ngủ: trẻ đái dầm không có khả năng tỉnh giấc khi mà bàng quang đã đạt dung tích tối đa.

• Táo bón

Đa số cha mẹ ít quan tâm tới việc đi ngoài của trẻ khi chúng đã học được cách ngồi bô. Điều này giải thích lý do vì sao táo bón lại là nguyên nhân đái dầm hay bị bỏ sót.

Khi trực tràng bị đầy, phân có thể sẽ ép vào bàng quang, khiến cho cơ quan này ‘hiểu nhầm’ và gửi tín hiệu thần kinh tới não như là khi bàng quang bị đầy.

Trực tràng đầy phân làm giảm dung tích của bàng quang hoặc là khiến trẻ không thể làm rỗng tối đa cơ quan này.

Điều trị táo bón có thể làm giảm hoặc là chữa lành chứng đái dầm.

• Các yếu tố tâm lý

Trẻ có thể bị đái dầm thứ phát sau nhiều căng thẳng đáng kể như chuyển nhà, mất người thân, cha mẹ ly dị, chuyển trường, hay bị lạm dụng tình dục. Đái dầm thường mất đi khi các rắc rối tâm lý được xử lý. Tuy nhiên, cha mẹ cần nhớ rằng rắc rối tâm lý không gây ra đái dầm tiên phát.

• Lạm dụng tình dục

Lạm dụng tình dục có thể là 1 yếu tố gây đái dầm ở trẻ trước đó không gặp khó khăn trong vấn đề này. Cần nghĩ tới việc bị lạm dụng tình dục nếu thấy trẻ có các biểu hiện: ra nhiều chất tiết vì bệnh nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục, nhiễm trùng tiết niệu mạn tĩnh, ngứa hoặc đau ở bộ phận sinh dục.

• Các tình trạng bệnh lý

Rất ít trường hợp đái dầm có nguyên nhân là tình trạng bệnh lý. Việc thăm khám tỉ mỉ và làm 1 số xét nghiệm nước tiểu sẽ giúp làm phát hiện vấn đề. Đái dầm có thể đi kèm ngừng thở khi ngủ, nhiễm trùng tiết niệu, tiểu đường, bệnh thiếu hồng cầu hình liềm và một số bệnh lý thần kinh. Bệnh lý thường xuất hiện nhiều hơn ở đái dầm thứ phát.

Điều trị hiệu quả chứng đái dầm giúp làm cải thiện đáng kể sự tự tin của trẻ. Để đạt kết quả cao, có thể phải kết hợp cả việc điều trị hành vi và dùng thuốc. Đái dầm tiên phát và thứ phát được chữa trị như nhau, trừ khi xác định được bệnh lý, là nguyên nhân gây đái dầm thứ phát.

Trước khi bàn về vấn đề điều trị đái dầm, có 2 điểm quan trọng cần bàn tới:

• Thứ nhất, cha mẹ cần thông suốt rằng đái dầm không phải 1 hành vi cố ý.
• Thứ hai, phần lớn bác sĩ nhi khoa chỉ bàn luận đến vấn đề đái dầm khi trẻ 6 tuổi hoặc hơn.

Trong quá trình điều trị, quan trọng nhất là xác định xem bé đã đủ sẵn sàng để hợp tác hay chưa, điều này đặc biệt quan trọng trong quá trình điều trị hành vi. Nếu trẻ chưa sẵn sàng hợp tác, việc điều trị cần được trì hoãn hoặc đơn giản hóa cho tới khi bé sẵn sàng.

• Buổi sáng khi thức giấc, trẻ bắt đầu nhận ra đêm trước mình bị đái dầm và thể hiện không thích điều này.
• Trẻ nói không muốn mặc bỉm nữa.
• Trẻ nói muốn thôi đái dầm ban đêm.
• Trẻ hỏi xem trong nhà có ai đái dầm khi còn nhỏ hay không.
• Trẻ không muốn phải mặc bỉm bởi vì đái dầm.
• Cha mẹ có thể làm gì để trẻ bớt căng thẳng:
• Nhắc trẻ rằng đái dầm chẳng phải lỗi của ai.
• Nói với trẻ rằng rất nhiều bạn khác cũng có vấn đề tương tự.
• Không phạt hay làm trẻ xấu hổ vì tội đái dầm.
• Nhắc nhở các anh chị trong nhà không chế nhạo trẻ.
• Kể cho trẻ nghe chuyện người lớn trong gia đình cũng đã từng đái dầm (nếu có).
• Không làm ầm ĩ khi thấy trẻ đái dầm.
• Khen ngợi khi trẻ giúp cha mẹ xử lý hậu quả của đái dầm: giúp mẹ thay ga trải giường hay mang đồ bẩn vào phòng giặt...
• Khen ngợi nếu trẻ có tiến bộ: tè dầm bãi nhỏ hơn, tỉnh dậy ban đêm để đi tiểu, ngủ qua đêm mà không tè dầm...

• Hạn chế đồ uống: Hạn chế lượng nước trẻ được uống sau bữa tối giúp làm giảm lượng nước tiểu sản xuất vào ban đêm. Tuy nhiên, cha mẹ cũng không nên tỏ ra quá nghiêm ngặt vì trẻ có thể hiểu nhầm là đang bị trừng phạt và trẻ sẽ tỏ thái độ thù địch. Cần chú ý cho trẻ uống đủ nước vào ban ngày.

• Đánh thức trẻ vào ban đêm: Đánh thức và đưa trẻ vào nhà vệ sinh vài giờ sau khi đi ngủ. Trong đa số trường hợp, trẻ sẽ nửa tỉnh nửa mê khi đi vệ sinh. Một số bác sĩ cho rằng phương pháp này khiến cho tình trạng đái dầm trở nên trầm trọng hơn, lý do là thay vì để trẻ học cách nhận biết bàng quang đã đầy khi đang ngủ, đối với phương pháp này chỉ tập cho bàng quang tống nước tiểu ra ngoài vào khoảng thời gian nhất định trong mỗi đêm. Một số bác sĩ coi đây là biện pháp đơn giản mà cha mẹ có thể áp dụng trong khi chờ đợi trẻ tự thoát khỏi đái dầm. Cha mẹ cần chú ý khuyến khích trẻ chịu 1 phần trách nhiệm cho việc đái dầm như đi tiểu đều đặn trước khi đi ngủ và để áo quần bị ướt vào chậu giặt. Động viên và khen thưởng khi trẻ qua được 1 đêm khô ráo. Giúp trẻ lập lịch theo dõi sự tiến bộ và dán cho trẻ một tấm hình ngộ nghĩnh cho mỗi đêm không đái dầm. Tập luyện đúng cách có thể giúp mang lại kết quả tích cực.
• Điều trị bàng quang: Khuyến khích trẻ tăng lượng nước uống vào ban ngày, nghĩ đến cảm giác bàng quang đầy nước tiểu, đáp ứng ngay với tín hiệu đầu tiên từ bàng quang và đái kiệt trong mỗi lần tiểu tiện.
• Đồng hồ báo thức cho trẻ đái dầm: Thiết bị này giúp làm đánh thức bé khi bé đái dầm. Nó gồm hai phần chính: bộ phận cảm nhận ẩm ướt được cài vào trong quần lót và chuông để đánh thức trẻ. Một số thiết bị có thêm khả năng rung, giúp cho đánh thức trẻ hiệu quả hơn. Khi trẻ đái dầm, nước tiểu sẽ kích hoạt vào bộ phận cảm biến, làm chuông kêu to, đánh thức trẻ dậy đi vệ sinh. Sau nhiều tuần nghe chuông, trẻ học được cách nhận biết các tín hiệu của bàng quang và có thể tỉnh dậy trước khi đái dầm. Trẻ có thể khỏi đái dầm sau ba tháng luyện tập. Nghiên cứu cho thấy đồng hồ báo thức đem lại hiệu quả cao nhất và tỷ lệ tái phát thấp nhất so với các phương pháp chữa trị chống đái dầm khác. 1 nhược điểm của phương pháp này là đòi hỏi rất nhiều công sức của trẻ và gia đình. Cả nhà phải thức giấc thường xuyên vào ban đêm trong suốt một thời gian dài, điều không phải ai cũng có thể sẽ chấp nhận.
• Liệu pháp tâm lý: Đây là lựa chọn cho trẻ đái dầm thứ phát do các thay đổi hay chấn thương tâm lý trong cuộc đời, hay cho trẻ quá mất tự tin vì tật đái dầm.

• Desmopressin (Minirin): Có tác dụng giúp ức chế thận sản xuất nước tiểu. Thuốc cần được sử dụng một cách thận trọng theo hướng dẫn của bác sĩ bởi vì tiềm ẩn nguy cơ gây tác dụng phụ nguy hiểm.
• Imipramine: Là 1 loại thuốc chống trầm cảm nhưng có tác động lên bàng quang. Đáng lo ngại là sự chênh lệch quá nhỏ giữa liều hiệu quả và liều gây ra độc. Imipramine là 1 trong những nguyên nhân phổ biến nhất khiến cho trẻ tử vong vì ngộ độc. Trẻ có thể chết vì vô tình dùng thuốc một cách quá liều. Một số bác sĩ cho rằng thuốc không đảm bảo an toàn để sử dụng trong các bệnh lành tính như là đái dầm.
• Oxybutynin: Là thuốc kháng tiết cholin, có tác dụng giúp chống co thắt, thường được kê cho bệnh nhân có bàng quang hoạt động một cách quá độ. Những bệnh nhân này bị co thắt bàng quang và không thể kiểm soát, phải đi tiểu một cách liên tục, mót tiểu đột ngột không hề có dấu hiệu báo trước. Trẻ có bàng quang hoạt động quá mức thường bị đái dầm nhiều hơn 1 lần mỗi đêm và cũng đái dầm cả ban ngày. Hiệu quả của thuốc Oxybutynin trong đái dầm không cao nhưng nếu như sử dụng kết hợp với đồng hồ báo thức hoặc desmopressin, nó giúp làm thư giãn bàng quang đủ để thực hiện các biện pháp kia trở nên hiệu quả hơn.

Xem thêm:

• Mách bạn cách trị chứng đái dầm ở trẻ
• Cách giúp trẻ hết đái dầm mà không cần dùng thuốc