Mang đa thai là gì và cần lưu ý những điều gì?

Mang đa thai là thuật ngữ được dùng khi trong một lần mang thai, một phụ nữ mang nhiều hơn một em bé trong tử cung, thông thường là 2 bé. Có những trường hợp nhiều hơn, và kỉ lục thế giới là một bà mẹ ở Mỹ đã mang và sinh thành công 8 bé trong cùng một lần sinh.

Đa số các trường hợp mang đa thai là sinh đôi, nên chúng ta nói về mang thai đôi, là đại diện của hiện tượng mang đa thai. Những đặc điểm, tính chất, nguy cơ và một số lưu ý khi mang thai đôi cũng đúng với các trường hợp mang đa thai khác.

Trong tổng số các trường hợp mang thai, sinh đôi chiếm 1-1,5% hay tỉ lệ 1/80. Hiện nay, tỉ lệ mang đa thai đang có xu hướng gia tăng cùng với sự phát minh và phát triển của rất nhiều phương pháp hỗ trợ sinh sản. Kéo theo đó là nguy cơ bệnh lý và tử vong chu sản cao khi mang đa thai.

Không phải trường hợp mang đa thai nào cũng giống nhau. Dựa vào nguồn gốc, mang đa thai nói chung, mang thai đôi nói riêng được chia làm 2 loại: sinh đôi cùng trứng (hay sinh đôi một noãn, sinh đôi đồng hợp tử) và sinh đôi khác trứng (hay sinh đôi hai noãn, sinh đôi dị hợp tử) với những đặc điểm khác nhau:

• Sinh đôi khác trứng: gặp ở 65 - 70% trường hợp sinh đôi, là do hai tiểu noãn và hai tinh trùng riêng biệt cùng thụ tinh và trở thành hai trứng. Do đó, hệ thống dinh dưỡng, tuần hoàn từ mẹ sang con của hai thai nhi cũng hoàn toàn riêng biệt. Trẻ sinh ra cùng giới hoặc khác giới, nếu cùng giới cũng không giống nhau quá nhiều. Trường hợp mang đa thai cũng tương tự với nhiều hơn một trứng.

Nguyên nhân của sinh đôi khác trứng có thể do di truyền, yếu tố chủng tộc, con rạ đẻ nhiều lần, hoặc do sử dụng thuốc tránh thai, thuốc kích thích rụng trứng trong các biện pháp hỗ trợ sinh sản khiến tỷ lệ sinh đôi hay mang đa thai tăng lên.

• Sinh đôi cùng trứng: hiếm gặp hơn sinh đôi khác trứng, thường không có yếu tố di truyền. Sinh đôi cùng trứng được hiểu là một tiểu noãn và một tinh trùng thụ tinh, nhưng do đột biến trong quá trình phân bào của trứng mà thành hai thai. Do đó, các em bé cùng trứng sinh ra mang cùng tính chất di truyền, cùng giới và giống nhau về hình thái cơ thể. Tất nhiên trong quá trình lớn lên, mỗi cá thể sẽ phát triển riêng biệt, điều này phụ thuộc rất lớn vào môi trường, vì vậy chúng không hoàn toàn giống nhau. Tuy nhiên, xét về phương diện di truyền, những trẻ cùng trứng sinh ra là giống nhau.

Khi đột biến phân bào không tách trứng thành hai thai mà nhiều hơn, sẽ dẫn tới các trường hợp mang đa thai khác ngoài sinh đôi.

Có nhiều yếu tố làm tăng khả năng mang đa thai ở phụ nữ. Các yếu tố này không có vai trò quyết định hoàn toàn trong việc mang đa thai, tuy nhiên chúng lại rất quan trọng và có ý nghĩa khi chị em không muốn mang đa thai. Có thể kể đến như:

Mang đa thai cùng trứng là do đột biến trong quá trình phân ly của trứng hay hợp tử, vì vậy nó xảy ra ngẫu nhiên, không phụ thuộc nhiều vào các yếu tố khác như đa thai khác trứng.

Các phương pháp hỗ trợ sinh sản: Không phải phương pháp hỗ trợ sinh sản nào cũng dẫn đến mang đa thai, cũng như không phải tất cả các trường hợp mang đa thai đều do các phương pháp này.

• Thông thường, việc kích thích buồng trứng bằng uống thuốc sẽ làm tăng khả năng rụng hai hay nhiều trứng ở cùng một thời điểm.
• Khi tiến hành thụ tinh trong ống nghiệm (IVF), các chuyên gia sẽ cấy hơn 1 phôi vào tử cung người mẹ để theo dõi, đánh giá sự phát triển của các phôi và quyết định xem nên giữ lại những phôi nào. Vì vậy, 20 - 40 % các trường hợp thụ tinh nhân tạo các bà mẹ mang đa thai, chủ yếu là đa thai khác trứng. Trường hợp đa thai cùng trứng có thể xảy ra, với tỉ lệ thấp hơn.
• Bơm tinh trùng vào buồng tử cung (IUI) về lý thuyết không dẫn đến mang đa thai, vì chỉ có một noãn khi tinh trùng vào tử cung. Tuy nhiên, trên thực tế, khi thực hiện IUI, chị em thường dùng kèm theo một loại thuốc hỗ trợ sinh sản, vì vậy vẫn có khả năng mang đa thai.
• Yếu tố di truyền: Nếu trong gia đình có các cặp sinh đôi, hoặc bản thân có anh chị em sinh đôi, thì tỉ lệ mang đa thai sẽ cao hơn.
• Tuổi sinh: Phụ nữ mang thai lúc càng lớn tuổi thì khả năng mang đa thai cũng càng cao hơn, thông thường là đa thai khác trứng. Giải thích hiện tượng này, các nhà nghiên cứu cho biết, phụ nữ trên 35 tuổi có thể sản sinh ra lượng hormon FSH - hormon kích thích nang noãn nhiều hơn so với các phụ nữ dưới 35 tuổi. Vì vậy, quá trình rụng trứng mỗi tháng được đẩy nhanh, có thể sản sinh ra hơn 1 trứng mỗi chu kì. Cùng với đó là việc giảm khả năng thụ tinh. Do đó, phụ nữ ngoài 35 tuổi khó mang thai hơn. Tuy nhiên, nếu mang thai, thì khả năng mang đa thai lại cao hơn.
• Số lần mang thai: Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng, người phụ nữ mang thai càng nhiều lần, khả năng mang đa thai càng cao.
• Người mẹ đã từng mang đa thai, cụ thể là sinh đôi sẽ có tỉ lệ sinh đôi ở những lần sinh sau gấp đôi.
• Tầm vóc: những phụ nữ có thể hình cao lớn được thống kê là mang đa thai nhiều hơn các chị em có hình thể thấp bé.

Thực chất mang đa thai là một thai nghén bất thường, vì vậy có rất nhiều nguy cơ đối với cả mẹ và các bé khi mang đa thai.

• Tỷ lệ thai bệnh lý và tử vong chu sản cao: 7 - 10% các trường hợp mang thai đôi. Tử vong chủ yếu do đẻ non.
• Tỷ lệ dị tật bẩm sinh ở đa thai cùng trứng cao hơn đa thai khác trứng.
• Có nguy cơ xảy ra mất cân bằng tuần hoàn trong truyền máu cho nhận giữa cơ thể mẹ và các con.

Cụ thể:

Trong thai kì:

• Sẩy thai, đẻ non: là những biến chứng rất thường gặp. Nguy cơ đẻ non cao gấp 6 lần các trường hợp mang thai thông thường. Theo thống kê, có khoảng 15 - 30% các trường hợp sinh đôi bị đẻ non, trong đó có khoảng 8% đẻ trước 32 tuần. Tỷ lệ tử vong chu sản và thai bệnh lý cao cũng do thai non, yếu.
• Tiền sản giật: xảy ra với tỉ lệ cao, tần suất lớn và sớm hơn ở phụ nữ mang đa thai so với các trường hợp thai thường khác.
• Đa ối: Thường xảy ra vào thời kỳ cuối của 3 tháng giữa thai kỳ. Hay gặp ở trường hợp sinh đôi cùng trứng, bất cân bằng tuần hoàn giữa hai thai.
• Hội chứng truyền máu cho nhận: là một rối loạn nghiêm trọng xảy ra ở các trường hợp mang đa thai cùng trứng, khi các thai nhi có chung bánh nhau và hệ thống tuần hoàn từ mẹ. Sự ‘chia sẻ’ không đều chất dinh dưỡng làm cho có trẻ được nhận quá ít (trẻ cho), trẻ khác lại nhận quá nhiều (trẻ nhận). Cả hai trường hợp này đều làm rối loạn sự phát triển bình thường của thai nhi trong bụng mẹ.
• Thai chậm phát triển trong tử cung: Là nguy cơ đứng thứ hai sau đẻ non, tỷ lệ gặp trường hợp này ở phụ nữ mang đa thai cao gấp 10 lần mang thai thường. Hơn 50% trường hợp thai chết trong tử cung là hậu quả của thai chậm phát triển trong tử cung hoặc do sự bất cân bằng tuần hoàn hai thai.
• Nhau thai bám thấp: do sự tăng diện tích bề mặt bánh nhau, làm tăng nguy cơ đẻ non, chảy máu do bong nhau, ngôi thai bất thường,...
• Thai dị dang: 2% các trường hợp thai sinh đôi có dị dạng, đặc biệt trong sinh đôi cùng trứng.
• Thiếu máu: Xảy ra ở 3,2% trường hợp mang đa thai.

Trong chuyển dạ:

• Đẻ khó do cơn co tử cung
• Sa dây rốn
• Đẻ khó thai thứ hai
• Hai thai mắc nhau
• Sang chấn sản khoa
• Đờ tử cung sau đẻ

Trẻ sinh ra:

• Bại não
• Phổi chưa trưởng thành gây khó thở, thiếu oxy
• Khó duy trì nhiệt độ cơ thể và chỉ số đường huyết
• Tiêu hóa kém
• Vàng da

Để xác định mang đa thai, chị em cần đến khám với bác sĩ sản khoa, cùng một số phương pháp cận lâm sàng, từ đó mới khẳng định có mang đa thai hay không, cụ thể như thế nào. Tuy nhiên, chị em cũng có thể nghĩ đến việc bản thân đang mang đa thai nếu:

• Có một hoặc một vài yếu tố trong các yếu tố làm tăng khả năng mang đa thai như đã kể trên.
• Có dấu hiệu nghén nhiều hơn bình thường, có thể so sánh với lần thai trước hoặc so sánh với mẹ, chị em gái trong gia đình, hay người khác cùng giai đoạn thai.
• Phù sớm, nhiều do tử cung to, chèn ép tuần hoàn chi dưới.
• Mệt mỏi, đi lại khó khăn.
• Khó thở do cơ hoành bị đẩy lên vì tử cung to lên quá nhanh.
• Bụng to, thành bụng căng, có nhiều vết rạn.

Khi đi khám sản khoa, chị em có thể được thăm khám lâm sàng và thực hiện một số thăm khám cận lâm sàng để khẳng định đa thai như:

• Nghe tim thai.
• Khám ngoài - khám trong.
• Siêu âm
• Chụp X quang bụng: thường ít dùng do thai dễ bị nhiễm tia X. Nếu thực sự cần thiết, chụp X quang chỉ chỉ định khi thai nhi đã trên 7 tháng.

Nếu được chẩn đoán mang đa thai, chị em sẽ được tư vấn cụ thể về mọi mặt, ở từng giai đoạn phát triển của thai, để hạn chế tối đa những rủi ro có thể gặp phải. Một số lưu ý như:

• Ở trong hoặc gần khu vực có bệnh viện phụ sản hoặc cơ sở y tế có chăm sóc chuyên sâu về sản khoa, đặc biệt quan trọng đối với trường hợp mang đa thai.
• Cân nhắc lựa chọn sinh thường hay sinh mổ. Trong một số trường hợp như các cực đầu của các thai chèn ép nhau, thai mắc nhau, suy thai, thai dính nhau, rau tiền đạo, co so lớn tuổi, hoặc ở lần sinh trước mẹ đã sinh mổ, thì sẽ có chỉ định mổ lấy thai. Trong các trường hợp khác, gia đình sẽ được tư vấn và tự quyết định hình thức sinh.
• Khám thai định kì theo đúng lịch hẹn, có thể ở những tuần cuối của thai kì chị em phải nhập viện để được chăm sóc và theo dõi thai, đề phòng trường hợp sinh non.
• Chế độ dinh dưỡng trong khi mang đa thai cũng như sau sinh cần được quan tâm đặc biệt.
• Sau sinh sản phụ có thể chảy máu do đờ tử cung thứ phát, bác sĩ và gia đình cần theo dõi cẩn thận.

Tóm lại, mang đa thai là một bất thường khá thường gặp. Vì vậy, chị em cũng như gia đình cần có cho mình những thông tin cần thiết để có thể chuẩn bị tâm lý cũng như biết cách để chăm sóc sản phụ, đề phòng các nguy cơ có thể xảy đến khi mang đa thai.

Xem thêm:

• Những điều cần biết về chế độ dinh dưỡng cho phụ nữ mang đa thai
• Sinh ngôi thai ngược trẻ đối mặt với những vấn đề gì?
• Những nguyên nhân cơ bản dẫn đến sinh non mẹ bầu phải biết