Vaccine viêm não Nhật Bản có mấy loại?

Viêm não Nhật Bản là một trong những bệnh nguy hiểm và gây tỉ lệ tử vong và di chứng cao ở trẻ nhỏ. Tiêm phòng vaccine là biện pháp hữu hiệu nhất để phòng ngừa bệnh này. Vậy vaccine viêm não Nhật Bản có những loại nào? Bài viết sau sẽ cung cấp cho các bạn đầy đủ thông tin về các loại vaccine viêm não Nhật Bản hiện nay.

Viêm não Nhật Bản là bệnh lý nhiễm trùng thần kinh do virus viêm não Nhật Bản gây ra, thường gặp ở vùng nông thôn khu vực Châu Á Thái Bình Dương.

Virus viêm não Nhật Bản lây truyền qua vật trung gian là muỗi Culex. Loại muỗi này sinh sản ở những nơi nước đọng (ví dụ như ở ruộng lúa nước), vì thế khu vực nông thôn có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn. Muỗi thường hoạt động mạnh vào chiều tối, đây là thời điểm dễ lây lan bệnh nhất. Lợn và các loại thủy cầm được cho là các vật mang mầm bệnh, trong khi đó, con người là ký chủ cuối cùng bởi virus không thể lan truyền từ người sang người mà phải qua trung gian là muỗi đốt.

Vaccine viêm não Nhật Bản là giải pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa căn bệnh này. Vaccine viêm não Nhật Bản đã có từ nhiều thập kỷ và đã chứng minh khả năng kiểm soát bệnh. Các biện pháp kiểm soát khác như kiểm soát muỗi hoặc kiểm soát các trang trại lợn đã cho thấy là ít tin cậy.

Hiện nay trên thế giới đang sử dụng 3 loại vaccine viêm não Nhật Bản là: Vaccine bất hoạt tinh khiết từ não chuột, vaccine bất hoạt sản xuất trên tế bào Vero, vaccine sống giảm độc lực sản xuất trên tế bào thận chuột đất vàng tiên phát tại Trung Quốc.

1. Vaccine viêm não Nhật Bản tinh khiết, bất hoạt từ não chuột

Vaccine này được cấp giấy chứng nhận năm 1954 ở Nhật Bản và năm 1992 ở Mỹ, đây là loại vaccine bất hoạt, tinh khiết được dùng ở nhiều nước trên thế giới. Chủng sản xuất là chủng Nakayama hoặc chủng Beijing 1. Vaccine an toàn và đáp ứng miễn dịch sau khi tiêm 2 mũi là 91% sau khi tiêm mũi 3 là 97%.

2. Vaccine viêm não Nhật Bản bất hoạt sản xuất trên tế bào Vero

Một vaccine mới được Viện Biken, Kaketsuken của Nhật Bản và Intercell của Áo nghiên cứu sản xuất đó là vaccine viêm não Nhật Bản bất hoạt sản xuất trên tế bào Vero nhằm thay thế vaccine từ não chuột. Vaccine của Intercell do hãng Novartis sản xuất đã được FDA (Hoa Kỳ) cấp phép lưu hành trên thị trường quốc tế năm 2009. Vaccine của Biken và Kaketsuken đã có giấy phép sử dụng tại Nhật Bản năm 2009 và 2011. Đây là vaccine an toàn và đáp ứng miễn dịch cao đang được quan tâm để phòng bệnh viêm não Nhật Bản rộng rãi trên thế giới. Tỷ lệ đáp ứng miễn dịch sau 2 mũi tiêm đạt 95%.

3. Vaccine sống giảm độc lực sản xuất trên tế bào thận chuột đất vàng tiên phát tại Trung Quốc

Hiện vaccine sống giảm độc lực trên tế bào thận chuột hamster tiên phát (PHK) chủng virus SA14-14-2 đang sử dụng ở Trung Quốc, Hàn Quốc, Ấn Độ, Nepal, Sri lanka. Đã xuất hiện các phản ứng phụ, như tại Ấn Độ 450 ca/9 triệu liều, trong đó 62 ca nhập viện và 22 ca tử vong; tại Nepal sau tiêm bị viêm não một số trường hợp nhưng chưa xác định viêm não do chủng vaccine SA14-14-2 hay chủng hoang dại. Vaccine này có giá thành rẻ. Đã có nhiều tranh cãi về vaccine sống giảm độc lực này vì đây là loại virus có tính chất gây bệnh rất nguy hiểm, tỷ lệ tử vong 20- 30% và 30- 50%, để lại di chứng thần kinh, gánh nặng đối với gia đình và xã hội.

Ở Việt Nam đang sử dụng vaccine viêm não Nhật Bản loại thứ nhất là vaccine tinh khiết, bất hoạt từ não chuột có tên là JEVAX do Công ty TNHH MTV vaccine và sinh phẩm số 1 sản xuất theo công nghệ được chuyển giao từ Viện BIKEN - Trường đại học Osaka - Nhật Bản từ chủng vi rút viêm não Nhật Bản Nakayama.

Năm 1997, vaccine viêm não Nhật Bản được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng (TCMR). Sau 20 năm sản xuất và sử dụng vaccine, 100% loạt vaccine xuất xưởng đạt chất lượng của WHO. Hiệu quả bảo vệ 97,95%. Tổng kết của Chương trình TCMR trong 10 năm, đã có 7,7 triệu trẻ em đã tiêm chủng 2 - 3 liều vaccine viêm não Nhật Bản. Năm 1997 từ thí điểm đến dần dần mở rộng trên cả nước, đến năm 2012 triển khai ở 60 tỉnh trên 566 huyện cho tổng số 5,7 triệu trẻ, đến nay đã triển khai ở tất cả các huyện trên cả nước. Kết quả cho thấy, tỷ lệ dương tính do virus viêm não Nhật Bản trên tổng số bệnh viêm não giảm từ 61% năm 1991 xuống còn 9,9% năm 2012, đến nay 100% số huyện được tiêm vaccine viêm não Nhật Bản.

Vaccine nay đã được chứng nhận đạt chất lượng cao và rất an toàn, do vậy đã xuất khẩu hơn 5 triệu liều sang Ấn Độ, là loại vaccine duy nhất xuất khẩu được sản xuất tại Việt Nam. Hơn 20 năm sử dụng vaccine viêm não Nhật Bản với số lượng hơn 40 triệu liều, nhưng chưa có trường hợp nào có tai biến cũng như tử vong sau khi tiêm vaccine.

Việc thay thế vaccine thế hệ cũ bằng vaccine thế hệ mới là khuyến cáo nên thực hiện, tuy nhiên việc này phụ thuộc vào khả năng tài chính của từng quốc gia. Nhưng về nguyên tắc mặc dù vaccine thế hệ cũ hay mới thì vaccine đó vẫn phải đảm bảo an toàn, nếu vaccine có nguy cơ gây phản ứng nặng cho trẻ thì chắc chắn không được chấp nhận sử dụng. Các vaccine trong chương trình TCMR tại Việt Nam đều tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về đảm bảo an toàn từ khâu thử nghiệm, sản xuất, vận chuyển, bảo quản.

Hiện nay WHO khuyến cáo, dần từng bước thay thế vaccine viêm não Nhật Bản trên não chuột bằng vaccine bất hoạt trên tế bào Vero. Tuy nhiên, chưa có quyết định chính thức nào về việc dừng sản xuất và sử dụng vaccine sản xuất từ não chuột cho người do đó chúng ta hoàn toàn có thể yên tâm về vaccine viêm não Nhật Bản đang được sử dụng tại Việt Nam.

Trong chương trình TCMR, vaccine phòng bệnh viêm não Nhật Bản được tiêm chủng mũi 1 cho trẻ lúc 12 tháng tuổi, mũi 2 cách mũi 1 từ 1 đến 2 tuần và mũi 3 cách mũi 2 tối thiểu 1 năm. Mũi nhắc lại: Sau mỗi 3-4 năm để tăng cường kháng thể.

3 mũi tiêm ban đầu có khả năng bảo vệ trẻ trong khoảng 5-7 năm, sau đó nồng độ kháng thể trong máu giảm dần, nguy cơ mắc bệnh lại tăng lên. Do đó sau khi tiêm mũi 3, các bậc phụ huynh cần cho trẻ tiêm nhắc lại vaccine này sau 3-4 năm, đến khi trẻ được 15 tuổi.

Nếu trẻ chưa được tiêm chủng đúng lịch thì cần được tiêm chủng càng sớm càng tốt. Trẻ cần được tiêm sớm khi tròn 1 tuổi để sớm được phòng bệnh viêm não Nhật Bản chủ động. Vaccine sử dụng trong chương trình TCMR được chỉ định tiêm cho trẻ từ 12 tháng trở lên. Vì vậy, trẻ trên 1 tuổi mà chưa tiêm vaccine viêm não Nhật Bản cần được tiêm chủng sớm và tiêm đủ 3 liều vaccine theo lịch tiêm chủng đã được Bộ Y tế khuyến cáo.

Hiện nay trong chương trình TCMR vaccine viêm não Nhật Bản được triển khai tiêm chủng miễn phí cho các đối tượng là trẻ từ 1 tuổi đến 5 tuổi tại tất cả các huyện thuộc 63 tỉnh thành phố và miễn phí vaccine viêm não Nhật bản cho trẻ em 6 - 15 tuổi ở các huyện có nguy cơ cao. Huyện được coi là có nguy cơ cao khi có một trong các tiêu chí: Tỷ lệ trẻ tiêm vaccine viêm não Nhật Bản B dưới 80%; tỷ lệ mắc viêm não Nhật Bản từ 1/100.000 dân trở lên và huyện có ca tử vong do viêm não Nhật Bản.

Xem thêm:

• Tiêm viêm não Nhật Bản mũi 2 cách mũi 1 tối đa bao lâu để mũi tiêm phát huy tác dụng?
• Thời điểm nào nên tiêm vắc xin viêm não Nhật Bản?