Những điều chưa biết về nhóm máu Rh và kháng nguyên Rh

Các hệ nhóm máu thường gặp

Theo phân tích khoa học, một mẫu máu có thể tới hơn 30 chất trên bề mặt của các hồng cầu (red blood cell, viết tắt là RBC). Và nhóm máu của cá thể là một trong những sự kết hợp của một số kháng nguyên nhóm máu. Trong số hơn 30 hệ nhóm máu thì có hơn 600 chất kháng nguyên nhóm máu khác nhau đã được phát hiện, đa số trong chúng rất hiếm hoặc chỉ được tìm thấy trong các nhóm bộ tộc nhất định.

Các hệ nhóm máu thường thấy là hệ ABO, hệ Rh, hệ Kell, hệ Kidd, hệ Lewis, hệ MNS... nhưng quan trọng nhất là 2 hệ nhóm máu ABO và hệ Rh. Trong mỗi hệ nhóm máu lại có các nhóm máu khác nhau do sự có mặt hay không có mặt của kháng nguyên trên bề mặt hồng cầu và kháng thể trong huyết thanh của người đó.

Định nghĩa nhóm máu Rh (kháng nguyên Rh)

Rh là viết tắt của Rhesus, nghĩa là phân loại máu theo yếu tố Rhesus.

Trong hệ thống máu Rh cho đến nay đã xác định được 50 loại kháng nguyên. Quan trọng nhất là 5 kháng nguyên C, c, D, E và e, đặc biệt kháng nguyên D có tính sinh miễn dịch cao và tính kháng nguyên mạnh.

Trong hệ Rh có 2 nhóm máu là Rh+ và Rh-. Trạng thái Rh- hay Rh+ ở đây chính là trạng thái âm tính hay dương tính với kháng nguyên D. Nếu có kháng nguyên D thì là nhóm máu Rh+ (dương tính), nếu không có là nhóm máu Rh- (âm tính). Với các nhóm máu A, B, O, AB mà Rh- thì được gọi là âm tính A-, B-, O-, AB-.

Theo thống kê nhóm máu ở Việt Nam, nhóm kháng nguyên D Rh+ chiếm tỷ lệ rất cao khoảng 99,96% còn nhóm máu Rh- chỉ chiếm khoảng 0.04%, tức là rất thấp. Tuy nhiên tỷ lệ này khác biệt rất nhiều ở các nước phương tây: Nhóm Rh+ chiếm khoảng 60% còn Rh- chiếm khoảng 40%. Do đó ở nước ta những người có Rh- thuộc nhóm máu hiếm.

Đặc điểm của nhóm máu kháng nguyên Rh

Đặc điểm quan trọng nhất của nhóm máu kháng nguyên Rh này là chúng chỉ có thể nhận và cho người cùng nhóm máu, đặc biệt phụ nữ có thai mang nhóm máu Rh- thì con rất dễ tử vong.

Do không giống với nhóm máu ABO, các kháng thể chống lại kháng nguyên Rh (ở những người có nhóm máu Rh+) không được tìm thấy một cách tự nhiên trong máu. Chỉ khi người có nhóm máu Rh- được truyền vào cơ thể máu có Rh+. Khi đó, cơ thể của họ sẽ phản ứng lại bằng cách tạo ra kháng thể chống lại kháng nguyên Rh. Ở lần truyền máu kế tiếp, nếu vẫn tiếp tục được truyền máu có Rh+ thì kháng thể chống lại Rh được tạo ra từ lần truyền máu trước đó sẽ gây ra phản ứng ngưng kết hồng cầu dẫn đến shock truyền máu. Những lần truyền máu Rh+ càng về sau càng gây ra những hậu quả nghiêm trọng do tai biến truyền máu.

Do đó:

• Người có nhóm máu Rh+ chỉ có thể cho người cũng có nhóm máu Rh+ và nhận người có nhóm máu Rh+ hoặc Rh- (liên quan cha mẹ).
• Người có nhóm máu Rh- có thể cho người có nhóm máu Rh+ hoặc Rh- nhưng chỉ nhận của người có nhóm máu Rh-.

Vai trò của kháng nguyên Rh trong thai kỳ

Kháng nguyên Rh đóng một vai trò quan trọng trong thai kỳ của người mẹ có Rh-. Phụ nữ có Rh- lấy chồng có Rh+, con có thể là Rh+ hoặc Rh-.

Nếu bào thai có nhóm máu là Rh+, trong quá trình mang thai, một lượng hồng cầu từ bào thai có thể đi qua nhau thai vào cơ thể người mẹ. Khi đó cơ thể người mẹ sẽ sản xuất kháng thể chống lại kháng nguyên Rh, kháng thể này từ máu mẹ vào thai, phá hủy hồng cầu của thai nhi gây sẩy thai hoặc đẻ non.

Ở những lần mang thai kế tiếp, con tiếp tục có nhóm máu Rh+ càng gặp nhiều. Tùy vào người chồng mang Rh+ đồng hợp hay dị hợp mà sự sảy thai ở người vợ sẽ là liên tiếp hay ngắt quãng.

Để phòng ngừa những rủi ro này, khi làm xét nghiệm máu nếu phát hiện thai phụ có Rh-, bác sĩ sẽ cho thai phụ RhoGAM - một loại kháng thể chống lại Rh trong vòng 72 giờ của lần sinh đầu tiên. RhoGAM sẽ tiêu diệt những hồng cầu Rh+ đi vào hệ tuần hoàn của người mẹ trước khi hệ miễn dịch có thời gian tạo ra kháng thể chống kháng nguyên Rh. Việc này giúp đảm bảo an toàn cho lần mang thai tiếp theo.

Ý nghĩa của kháng nguyên Rh trong y học

Có 5 kháng nguyên chính của hệ Rh đó là kháng nguyên D, kháng nguyên C và c, kháng nguyên E và e. Người có kháng nguyên D được gọi là người Rh+, người không có kháng nguyên D được gọi là người Rh-. Một người bình thường có thể có D hoặc không; có thể có E hoặc e hoặc cả hai; cũng có thể có C hoặc c hoặc cả hai.

Với người thiếu một kháng nguyên được nhận máu có kháng nguyên đó, thì có thể sẽ tạo miễn dịch và gây tai biến cho lần truyền máu sau. Trong số năm kháng nguyên trên thì kháng nguyên D có ý nghĩa nhất vì có khoảng 50% người có Rh- nhận máu Rh+ sẽ sinh kháng thể chống Rh. Phản ứng sinh kháng thể sẽ tăng lên nếu tiếp tục được tiếp xúc kháng nguyên D.

Còn có nhiều kháng nguyên khác cũng có cơ chế tương tự nhưng ý nghĩa lâm sàng ít hơn do kháng thể yếu hơn và ít xuất hiện.

Hy vọng bài viết này giúp các bạn hiểu thêm về nhóm máu Rh, kháng nguyên Rh và tầm quan trọng của việc xác định nhóm máu Rh+, Rh- trong y học cũng như việc đảm bảo an toàn truyền máu trong cấp cứu và điều trị bệnh.

Xem thêm:

• Nhóm máu Rh dương tính hoặc âm tính có ý nghĩa gì?
• Kết quả xét nghiệm máu Rh+ có nghĩa là gì?
• Những thông tin cần biết về nhóm máu O Rh-