Hướng dẫn chăm sóc trẻ bị viêm tai giữa do bác sĩ chuyên khoa Tai Mũi Họng Bệnh viện Nhi TW tư vấn

Viêm tai giữa là bệnh lý phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ độ tuổi khoảng 3 tuổi. Điều trị viêm tai giữa không đúng cách có thể dẫn đến những biến chứng khó lường rất nguy hiểm. Bên cạnh đó, ngoài việc điều trị thì chăm sóc trẻ bị viêm tai giữa như thế nào cũng rất được các bậc cha mẹ quan tâm.

Viêm tai giữa là tình trạng nhiễm trùng trong tai giữa. Căn bệnh này có thể gặp ở nhiều đối tượng khác nhau nhưng phổ biến hơn ở trẻ nhỏ. Nhiều số liệu thống kê cho biết, có đến khoảng 17 - 18% trẻ lên 3 tuổi bị viêm tai giữa, tỷ lệ này với trẻ trong độ tuổi 3 - 5 tuổi là khoảng 9%.

Viêm tai giữa ở trẻ có thể là tình trạng cấp tính hoặc mạn tính. Viêm tai giữa cấp tính là tình trạng nhiễm trùng tại tai giữa, bệnh thường xuất hiện sau viêm nhiễm hô hấp trên, rất hay gặp ở trẻ 6 - 18 tháng tuổi. Còn viêm tai giữa mạn tính là tình trạng viêm nhiễm mạn tính không chỉ trong khoang tai giữa mà còn lan đến sào bào, thượng nhĩ và xương chũm, thời gian chảy mủ tai đã kéo dài trên 3 tháng. Viêm tai giữa mạn tính có thể là dạng viêm mủ hoặc tiết nhầy mủ.

Khi bệnh xảy ra, khu vực tai giữa bị viêm, sưng, đau và xuất hiện các triệu chứng liên quan. Tai giữa là bộ phận khuất sâu bên trong của tai, nằm ở sau màng nhĩ nếu nhìn từ vành tai vào trong ống tai. Do đó, giữa không thể nào nhìn được trực tiếp, trừ khi bệnh đã quá điển hình.

Có thể nhận ra viêm tai giữa với các dấu hiệu:

• Trẻ bị sốt kèm theo viêm họng, viêm a mi đan, viêm mũi trước đó vài ngày cho đến một tuần, sau đó bệnh nặng thêm hoặc đã khỏi nhưng có dấu hiệu tái phát. Bé sốt cao trở lại, trẻ lớn thì mệt mỏi, chán ăn, trẻ nhỏ thì hay quấy khóc, bỏ bú, ngủ không yên. Những dấu hiệu này là những dấu hiệu rất chung, giống với các bệnh khác.

• Tiếp đến là dấu hiệu định khu: Trẻ sẽ có biểu hiện đau ở tai. Trẻ lớn thì hay kêu đau tai, đầu hay bị nghiêng về phía bên tai bị đau. Với trẻ nhỏ, không biết kêu đau tai thì trẻ hay đưa tay lên tai, gãi tai, dụi đầu về bên tai đau. Để nhận ra được những dấu hiệu này thì cần phải thật chịu khó quan sát tình trạng của trẻ thường xuyên. Bác sĩ không thể phát hiện ra điều này vì chỉ có người chăm sóc trẻ mới phát hiện được.
• Sau đó, bé có triệu chứng điển hình của viêm tai giữa: Khi soi tai thấy màng nhĩ xung huyết, bóng lên, phồng lên do có chứa mủ trong tai giữa. Đến một lúc nào đó, bạn thấy có dịch mủ chảy ra hoặc có dịch viêm chảy ra thì có thể chắc chắn đó là viêm tai giữa. Soi họng thấy họng đỏ, viêm, a mi đan sưng to, cửa mũi sau viêm sưng. Đến giai đoạn này, nếu không được điều trị hoặc điều trị không đầy đủ, bệnh sẽ chuyển thành viêm tai giữa mạn tính và lây lan sang vùng khác lân cận như viêm tai xương chũm, viêm xoang, viêm não, viêm phổi phế quản.

Có hai nguyên nhân phổ biến gây ra bệnh viêm tai giữa: virus và vi khuẩn. Các mầm bệnh này không tự nhiên xâm nhập được, mà chúng xâm nhập theo con đường duy nhất là qua vòi nhĩ, nằm ở thành sau họng. Do đó, bệnh viêm tai giữa là bệnh thường đi kèm hoặc đi sau 3 bệnh phổ biến: viêm họng cấp, viêm mũi cấp và viêm a mi đan cấp ở trẻ em.

Ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, sức chống chịu còn kém nên các yếu tố gây bệnh rất dễ xâm nhập gây viêm. Ngoài ra, cấu trúc tai của trẻ có đặc điểm ngắn hơn, rộng hơn và nằm ngang so với người trưởng thành. Vì vậy mà chất lỏng từ cổ họng và tai ngoài có vi khuẩn rất dễ xâm nhập vào tai giữa gây viêm.

Đa phần viêm họng cấp ở trẻ em thường chưa được người nhà quan tâm đúng mức, coi đó là bệnh nhẹ, nên thường tự ra cửa hàng mua thuốc điều trị. Nhân viên bán thuốc hoặc dược sĩ không thể ra chẩn đoán chính xác. Có khi viêm tai giữa sắp đến giai đoạn vỡ mủ nhưng lại được cho nhầm thuốc điều trị viêm mũi, vì về cơ bản giai đoạn đầu triệu chứng của chúng rất giống nhau. Do đó, điều trị không thể đạt hiệu quả.

Ngoài ra, còn một số yếu tố nguy cơ sau có thể gây ra bệnh viêm tai giữa ở trẻ:

• Môi trường sống: Thời tiết thay đổi đột ngột, mưa ẩm, khói xe, khói thuốc lá, thuốc lào, than, bụi bẩn, trẻ mới đi học mẫu giáo, mới cai sữa hoặc chế độ ăn dặm của trẻ mới thay đổi.
• Nhiễm khuẩn hô hấp cấp.
• Dị ứng.
• Do cấu trúc tai trẻ chưa hoàn chỉnh: Tai trong của trẻ sẽ được kết nối với mặt sau cổ họng bằng vòi nhĩ. Bình thường khi nuốt, vòi nhĩ sẽ mở cho phép chất lỏng cùng các tạp chất dư thừa thoát khỏi tai. Khi vòi nhĩ bị tắc sẽ khiến chất thải không thoát được. Hậu quả là vi khuẩn hoặc dịch sẽ kẹt lại bên trong tai gây nhiễm trùng. Trẻ em có vòi nhĩ ngắn hẹp, dễ phù nề hơn người lớn nên dễ bị tắc.
• Bất thường sọ mặt: Khe hở vòm, hội chứng Down.

Điều trị viêm tai giữa có 2 chiến lược phân biệt: điều trị toàn thân và điều trị tại chỗ. Điều trị toàn thân cần áp dụng vì viêm tai giữa ít khi là bệnh đơn độc. Nó thường đi sau hoặc đi kèm với vài bệnh khác như viêm họng, viêm a mi đan hoặc viêm mũi. Điều trị tại chỗ là cần thiết vì ổ viêm ngay ở sát ngoài, cần sử dụng thuốc để chống lan tràn. Mặt khác, điều trị tại chỗ sẽ lấy bỏ ổ viêm trực tiếp giúp quá trình điều trị được nhanh hơn.

Phác đồ chung cần sử dụng đó là kháng sinh, chống viêm, hạ sốt, giảm đau và vệ sinh cho trẻ. Trong các trường hợp cấp tính, có thể dùng thuốc corticoid, nhưng chỉ dùng liều thấp và ngắn ngày. Việc điều trị phải do bác sĩ khám, chỉ định, và theo dõi định kỳ.

Bên cạnh đó, việc chăm sóc trẻ bị viêm tai giữa cũng rất quan trọng.

• Chế độ vệ sinh:

Tai: Nếu chảy dịch mủ thì cần làm sạch tai cho trẻ, không nên lau quá sâu, không dùng bông nút kín tai. Nên để dịch thoát ra ngoài tự nhiên. Không nên để nước vào tai.

Mũi: Rửa mũi cho trẻ 2 - 3 lần/ngày bằng nước muối sinh lý ấm.

• Chế độ ăn uống:

Cho trẻ ăn thức ăn giàu dinh dưỡng, dễ tiêu.

Cho trẻ ăn theo nhu cầu, chia nhiều bữa trong ngày và uống thêm các loại nước hoa quả.

Đối với trẻ dưới 6 tháng bú mẹ hoàn toàn cho trẻ bú tăng số lần lên.

• Ngoài ra, khi trẻ sốt, cần chườm ấm cho trẻ, mặc quần áo mỏng, thấm mồ hôi, ở phòng thoáng mát, không đóng kín cửa. Nếu trẻ sốt hơn 38,5 độ C hoặc đau nhiều cách nhau 4 - 6 h, kết hợp dùng thuốc hạ sốt, giảm đau theo hướng dẫn của nhân viên y tế.

Phòng bệnh hơn chữa bệnh, cha mẹ cần lưu ý những điều sau để đảm bảo tối đa sức khỏe cho bé:

• Giữ ấm cơ thể, nhất là cổ, gan bàn chân khi thời tiết lạnh.
• Bỏ thói quen cho tay vào miệng, ngoáy mũi.
• Điều trị sớm viêm nhiễm tại mũi họng, giải quyết các ổ viêm vùng mũi xoang, vẹo vách ngăn, quá phát cuốn mũi...
• Vệ sinh mũi họng đúng cách, không lạm dụng nước muối sinh lý bơm rửa mũi vì rất dễ đẩy dịch ở mũi vào tai gây viêm.
• Tăng cường sức đề kháng cho con bằng chế độ dinh dưỡng khoa học, học tập, vui chơi và nghỉ ngơi hợp lý.
• Đảm bảo môi trường sống tránh ẩm mốc, khỏi bụi, khói thuốc lá hay những yếu tố nguyên nhân khác gây nên tình trạng viêm tai giữa ở trẻ.

Điều trị và chăm sóc trẻ bị viêm tai giữa khá phức tạp, nếu thực hiện không đúng cách thì bệnh sẽ rất dễ tái lại, gây ảnh hưởng đến sức khỏe, chất lượng sống của trẻ. Vì vậy, ngay khi con có những biểu hiện nghi ngờ bất thường ở tai, cha mẹ không nên chủ quan mà hãy đưa con đến cơ sở y tế thăm khám để bác sĩ chẩn đoán và đưa ra tư vấn điều trị phù hợp.

Xem thêm:

• Trẻ em bị viêm tai giữa kiêng ăn gì?
• Sai lầm thường gặp của bố mẹ khi trẻ bị viêm tai giữa
• Bệnh viêm tai giữa ở trẻ em có nguy hiểm không?