Cách chữa bệnh chảy máu cam ở trẻ em khoa học do bác sĩ tư vấn

Chảy máu cam hay chảy máu mũi là hiện tượng máu chảy ra từ mũi, với số lượng và thời gian dao động khá lớn đối với mỗi người, mỗi bệnh lý và đáp ứng khác nhau của cơ thể. Nguyên nhân là sự vỡ nhiều hay ít của các mạch máu li ti tại niêm mạc mũi. Hệ thống vi mạch phức tạp, chằng chịt, lại nằm rất nông ở vị trí hốc tự nhiên, nên việc đứt vỡ hàng loạt dẫn đến chảy máu ra bên ngoài theo lỗ mũi.

Chảy máu cam rất phổ biến ở trẻ em độ tuổi 2 - 10 tuổi. Theo thống kê, chảy máu cam xuất hiện nhiều hơn vào buổi sáng, với tác nhân chiếm tỉ lệ nhiều nhất là do chấn thương.

Dựa vào vị trí tổn thương dẫn đến chảy máu, chảy máu mũi được chia làm 2 loại: chảy máu mũi trước và chảy máu mũi sau. Trong đó:

Chảy máu mũi trước

• Theo nhiều nghiên cứu, chảy máu mũi trước chiếm tới khoảng 90% trường hợp chảy máu cam ở trẻ em. Ở tình trạng này, máu xuất phát từ phía trước mũi, đặc biệt là từ đám rối Kiesselbach ở phần dưới của vách ngăn mũi. Đám rối này tập trung nhiều mạch máu nhỏ, nằm nông, rất dễ vỡ khi tác động lực với độ lớn cao hơn bình thường một chút, ví dụ khi xì mũi hay khi có trẻ ngoáy mũi, day mũi (chấn thương cục bộ).
• Phổ biến tại những vùng có khí hậu hanh khô hoặc có môi trường khô (phòng hay nhà dùng lò sưởi, điều hòa nhiệt độ lâu và kéo dài). Kém cấp ẩm dẫn đến tình trạng khô niêm mạc, tạo vảy tại vách ngăn mũi. Khi đó, từ một tác động nhỏ hoặc thậm chí không cần, niêm mạc cũng nứt nẻ và biểu hiện thành chảy máu cam ở trẻ em.
• Thường chỉ chảy máu một bên, máu chủ yếu chảy ra phía trước (rất ít khi chảy xuống vùng hầu họng, nếu có cũng không đáng kể). Máu chảy dai dẳng với lượng không nhiều. Thông thường, với chảy máu mũi trước, trẻ sẽ ngừng chảy máu sau khi được sơ cứu. Trong một số trường hợp đặc biệt, khi đã sơ cứu những vẫn chưa cầm được máu, có thể phải “đốt” điểm mạch bằng bạc nitrat hoặc một số loại hóa chất chuyên dụng.

Chảy máu mũi sau

• Nguyên nhân này chiếm 10% còn lại trong số các trường hợp chảy máu cam ở trẻ em. Thông thường, chảy máu mũi sau liên quan tới các mạch máu ở phía cao hơn, sâu hơn của mũi.
• Chảy máu mũi sau nguy hiểm và khó kiểm soát hơn chảy máu mũi trước. Vì vậy bệnh nhân chảy máu mũi sau cần thiết được chăm sóc y tế. Bệnh rất ít được phát hiện trên trẻ em, thường xuất hiện nhiều hơn ở nhóm người cao tuổi, người có tiền sử tăng huyết áp hoặc người có chấn thương tại vùng mũi mặt.
• Khác với chảy máu mũi trước, chảy máu mũi sau thường bệnh nhân chảy máu cả hai bên. Máu mũi chảy ra, thoát về phía sau, chủ yếu đi xuống vùng họng. Nếu chảy quá nhiều máu có thể gây bít tắc đường thở do hình thành cục máu đông, mất máu, thậm chí có thể nguy hiểm đến tính mạng. Nếu gặp trường hợp này, cần đưa bệnh nhân đi cấp cứu, để được nhét bấc và thắt mạch máu.

Có rất nguyên nhân dẫn đến bệnh chảy máu cam, đặc biệt là chảy máu cam ở trẻ em. Có thể kể đến như:

Trẻ gặp những va đập tại mũi trong lúc chơi đùa, hoạt động như cho đồ chơi, dị vật vào mũi, va vào tường, cạnh bàn, hay trẻ đùa nhau vô tình bị thương,...

trẻ gặp những chấn thương vùng đầu mặt như gãy xương mũi, vỡ nền sọ,...

Trẻ có thói quen ngoáy mũi, xì mũi quá mạnh.

Trẻ rặn mạnh khi bị táo bón. Lúc này, áp lực hơi nén rồi đẩy ra qua mũi hoàn toàn có thể gây chảy máu cam ở trẻ em.

Thời tiết:

• Khi độ ẩm của không khí quá thấp, không khí trở nên khô hơn, làm màng nhầy vách mũi ở trẻ em giảm đàn hồi, độ co giãn và rất nhạy cảm. Lúc này, chỉ cần một sự chà xát, va chạm nhỏ như trẻ hắt hơi, dụi mũi cũng có thể gây chảy máu cam ở trẻ em.
• Khi trời nóng bức, các mạch máu tại mũi giãn nở, làm trẻ thấy ngứa. Trẻ chưa ý thức được và chưa khống chế được cảm giác muốn gãi, vì vậy trẻ ngoáy mũi rất mạnh và dễ dàng làm vỡ mạch máu.

Độ ẩm không phù hợp: Nguyên nhân này ngày càng xuất hiện phổ biến do hầu hết các gia đình, trường học đều được trang bị điều hòa nhiệt độ. Thiết bị này đảm bảo duy trì nhiệt độ phù hợp, nhưng lại làm khô không khí làm cho trẻ bị khô mũi, dễ gây chảy máu cam. Cùng với cơ chế như vậy, một số trẻ em có sở thích đứng trước tủ lạnh đang mở, đặc biệt vào mùa hè cũng dễ khiến mình bị chảy máu cam hơn.

Trẻ thiếu một hoặc một số nhóm dinh dưỡng, đặc biệt là vitamin C - một trong những yếu tố quan trọng liên quan đến bệnh chảy máu cam ở trẻ em. Vitamin C góp phần xây dựng sức đề kháng của trẻ, bảo vệ trẻ chống lại tác hại của các yếu tố ngoại lai xâm nhập, đặc biệt là các bệnh truyền nhiễm. Trẻ bị thiếu vitamin C khiến cho sức đề kháng bị suy yếu, cùng với đó, các cơ quan, đặc biệt là hệ hô hấp bị xâm nhập bởi một số vi khuẩn gây bệnh truyền nhiễm, có thể gây tổn thương mạch máu tại mũi gây nên bệnh chảy máu cam ở trẻ em.

Dị tật bẩm sinh tại mũi: vách ngăn mũi vẹo, thành mạch mỏng, yếu, vách mũi mỏng,... cũng dễ khiến trẻ bị chảy máu cam hơn.

Bệnh viêm mũi: Phản ứng viêm tại mũi làm mạch máu, bao gồm cả động mạch và tĩnh mạch giãn rộng, thành mạch yếu, dễ vỡ. Vì vậy, trẻ bị viêm mũi có nguy cơ chảy máu cam khá cao. Một số bệnh lý đường mũi họng có thể gây viêm mũi, dẫn đến chảy máu cam đó là:

• Nghẹt mũi
• Viêm họng
• Viêm phế quản

U lành tính hay ác tính tại mũi: Tỉ lệ gặp khá thấp ở trẻ em, tuy nhiên cũng không thể loại trừ khi trẻ bị chảy máu cam kéo dài, có thể kèm đau trong mũi, khó thở. Tốt nhất bố mẹ nên đưa trẻ đi khám để được chẩn đoán chính xác.

Trẻ đã từng được đặt sonde (để thở hoặc ăn) qua mũi. Các tổn thương cục bộ trong quá trình đặt sonde cũng có thể là nhân tố kích thích chảy máu cam ở trẻ.

Trẻ có bệnh lý về máu như rối loạn đông máu, ưa chảy máu,...

Trẻ đang được dùng một số loại thuốc như thuốc chống viêm, một số loại xịt mũi,... cũng có nguy cơ làm trẻ bị chảy máu cam.

Chữa bệnh chảy máu cam ở trẻ em, bao gồm xử trí sơ cứu cầm máu khi trẻ đang chảy máu và dự phòng, ngăn những lần chảy máu cam tiếp theo.

Sơ cứu khi trẻ đang chảy máu cam được bác sĩ tư vấn thực hiện như sau:

• Xác định xem trẻ bị chảy máu bên nào: Ở những trường hợp thông thường, máu chỉ chảy ra từ một bên lỗ mũi. Tuy nhiên, do phản ứng dụi mũi của trẻ nên máu dễ loang ra khiến cha mẹ khó để phân biệt được máu chảy từ bên nào. Lúc này, người lớn cần lau sạch mũi cho trẻ, để trẻ cúi đầu xuống cho máu chảy ra. Từ đó phụ huynh sẽ dễ dàng nhận ra bên chảy máu.
• Tư thế ngồi thẳng, đầu hơi ngả về phía trước cũng giúp máu chảy ra ngoài, không chảy ngược vào họng gây sặc, nôn, kích thích phản xạ ho càng làm tăng nặng tình trạng chảy máu cam. Đôi khi, trẻ nuốt cục máu đông có thể gây tiêu chảy. Vì vậy, cần duy trì tư thế này, không đặt trẻ nằm ngả đầu ra sau, hay giữ kẹp trẻ giữa hai đầu gối người lớn.
• Cho trẻ xì mũi nhẹ để lấy bỏ các cục máu đông đã hình thành bên trong mũi. Hành động này có thể làm máu chảy nhiều hơn một chút nhưng sẽ dễ dàng để xử trí các bước tiếp theo hơn. Nếu trẻ còn quá bé, khó hợp tác, bố mẹ có thể bỏ qua bước này.
• Tiến hành cầm máu bằng cách dùng ngón trỏ và ngón cái bóp chặt hai bên cánh mũi (phần chóp mũi mềm) của trẻ, có thể bóp chặt hơn ở bên chảy máu. Lưu ý không được bóp vào phần xương chính mũi (xương cứng) vì không có tác dụng cầm máu, cũng không nên chỉ ấn một bên cánh mũi, mặc dù máu thường chỉ chảy từ một bên.
• Bóp cánh mũi trong 10 phút, nên dùng đồng hồ (nếu có) để xem giờ chính xác. Trong lúc chờ đợi, bố mẹ có thể cho trẻ đọc sách hoặc xem xem tivi, hoặc trò chuyện để trấn an trẻ. Không nên thả tay quá thường xuyên kiểm tra xem máu ngừng chảy chưa vì máu cần thời gian để hình thành cục máu đông. Bố mẹ thả tay quá sớm hay quá thường xuyên, khi chưa đủ thời gian hình thành cục máu có thể khiến máu chảy kéo dài hơn.
• Nếu trẻ hợp tác, có thể chườm lạnh hoặc đặt khăn mát lên vùng gốc mũi, má của trẻ hay cho trẻ ngậm một viên đá. Việc này giúp co mạch máu ở mũi, làm chậm quá trình chảy máu.
• Bố mẹ hướng dẫn trẻ cách nhổ máu tích tụ trong miệng vì trẻ không biết, thường nuốt máu, có thể gây nôn.
• Cho trẻ uống nước mát để trẻ đỡ căng thẳng và bớt đi mùi máu trong miệng.
• Sau 10 phút, bố mẹ thả tay kiểm tra xem máu ngừng chảy chưa.
• Nếu máu vẫn tiếp tục chảy thì tiếp tục bóp chặt hai bên cánh mũi, lặp lại đến khi trẻ hết chảy máu cam. Đôi khi cần đến một số loại thuốc co mạch tại chỗ (Afrin, Rhinex) nhỏ mũi giúp ngưng chảy máu.
• Khi đã cầm được máu, cho trẻ nằm nghỉ ngơi, có thể nhét bông vào bên mũi chảy máu và tiếp tục theo dõi tình trạng của trẻ.
• Nếu máu lại tiếp tục chảy, hoặc trẻ chảy máu mũi nhiều lần với mật độ dày, trẻ hoa mắt, chóng mặt, nhịp tim nhanh, trẻ thở khò khè hay có dấu hiệu khó thở, nôn ra máu, đôi khi kèm theo sốt hoặc phát ban thì cha mẹ nên đưa trẻ đi khám và điều trị.
• Nếu máu không ngừng chảy sau khi sơ cứu, trẻ mất máu nhiều thì cần nghĩ đến bệnh hemophilia (bệnh lý bẩm sinh - xuất huyết giảm tiểu cầu). Lúc này cần đưa trẻ đi khám ngay

Khi nào nên đưa trẻ đi khám khi trẻ bị chảy máu cam? Trên thực tế, đa phần các trường hợp chảy máu cam ở trẻ em đều không quá nghiêm trọng, người lớn có thể xử trí ngay mà không cần đưa trẻ đến bệnh viện. Tuy nhiên, cũng không loại trừ dấu hiệu của một bệnh lý nguy hiểm nào đó, đôi khi được phát hiện tình cờ nếu bố mẹ để ý và cẩn thận trong khi chăm sóc trẻ. Nếu con bạn có một hoặc một số dấu hiệu sau đây, nên đưa bé đến khám tại cơ sở y tế có chuyên khoa tai mũi họng hoặc chuyên khoa nhi:

• Trẻ không cầm máu sau khi sơ cứu trong vòng 20 phút.
• Trẻ bị chảy máu mũi tái đi tái lại nhiều lần, với mật độ dày, không do nguyên nhân va đập .
• Máu chảy nhanh, trẻ mất nhiều máu trong một lần chảy máu cam (khoảng hơn một cốc đầy).
• Trẻ chảy máu cam do chấn thương, cần kiểm tra và đánh giá tổng quát tổn thương, có thể còn tổn thương tại xương và mô mềm.
• Trẻ mệt mỏi, chóng mặt, quấy khóc nhiều.
• Khi bạn đã cho trẻ ngồi đúng tư thế ngả đầu về phía trước, nhưng máu vẫn chảy xuống phần sau họng, không chảy ra phần trước mũi. Lúc này, cha mẹ cần đến sự hỗ trợ của các biện pháp y khoa.
• Trẻ chảy máu mũi khi bắt đầu dùng một loại thuốc mới.
• Trẻ chảy máu mũi đi kèm các vết tím thâm như va đập trên cơ thể hoặc chảy máu ở cơ quan khác như máu trong phân, nước tiểu.
• Trẻ đang điều trị thuốc chống đông.
• Trẻ có bệnh toàn thân ảnh hưởng tới quá trình đông máu như bệnh hemophilia, bệnh gan, bệnh thận.
• Trẻ mới trải qua hóa trị liệu.

Khi đưa trẻ đến cơ sở y tế, thông thường sẽ được xử trí như sau:

• Sơ cứu ban đầu như trên.
• Nếu trẻ không ngừng chảy máu, bác sĩ tìm điểm chảy máu. Sau đó:
• Bôi thuốc mỡ cầm máu vào bên trong mũi trẻ, tại điểm chảy máu.
• Đốt mạch cầm máu.
• Nhét bấc mũi.
• Kê đơn kháng sinh, ngăn ngừa nhiễm khuẩn.
• Cho trẻ làm một số xét nghiệm nếu nghi ngờ bệnh lý toàn thân nguy hiểm.

Sau khi trẻ được cầm máu nhờ các biện pháp trên, cha mẹ cũng cần nắm được cách chăm sóc trẻ tiếp đó:

• Nếu trẻ được nhét bấc mũi thì bấc cần được lưu lại trong mũi trong 24 - 48 giờ. Mặc dù trẻ sẽ thấy khó chịu, quấy khóc, nhưng bố mẹ cũng không nên tìm cách tự tháo bấc mũi. Sau 48 giờ, bố mẹ đưa trẻ trở lại bệnh viện để kiểm tra và tháo bấc. Trong trường hợp bấc mũi tự rơi ra nhưng trẻ không còn chảy máu thì có thể không cần quay lại bệnh viện.
• Nếu không cần đặt bấc mũi, bác sĩ thường chỉ định bôi thuốc mỡ kháng sinh vào bên trong mũi trong 1 tuần để dự phòng nhiễm khuẩn.
• Nếu mũi trẻ khô và nứt nẻ, bố mẹ có thể dùng đầu tăm bông nhẹ nhàng bôi vaseline vào bên trong mũi, khoảng 2 lần/ tuần. Không thực hiện thao tác này ở trẻ dưới 4 tuổi vì trẻ thường khó hợp tác, có thể gây chấn thương và chảy máu kéo dài.

Để ngăn những lần chảy máu mũi tiếp theo, cha mẹ cần:

• Cho trẻ nghỉ ngơi ít nhất 2 giờ sau khi cầm máu: cho trẻ hoạt động nhẹ nhàng như xem ti vì, đọc sách, vẽ tranh hoặc trò chuyện với trẻ.
• Không cho trẻ uống nước nóng, ăn đồ ăn nóng hoặc tắm nước nóng ít nhất 24 giờ sau khi chảy máu cam.
• Không để trẻ ngoáy mũi, xì mũi trong 24 giờ sau cầm máu hoặc trong 1 tuần nếu trẻ đã được đốt mạch cầm máu.
• Tránh cho trẻ hoạt động mạnh, tập thể dục với cường độ cao như chạy, tập võ, tránh nhấc vật nặng.
• Nếu trẻ táo bón thì cho uống nhiều nước, tăng lượng chất xơ trong chế độ ăn. Có thể đề nghị bác sĩ cho thuốc làm mềm phân để trẻ không phải rặn.
• Làm ẩm niêm mạc mũi bằng kem làm ẩm hoặc nước muối sinh lý.

Khi trẻ đã xuất hiện tình trạng chảy máu mũi trước, vị trí chảy máu sẽ trở nên nhạy cảm hơn rất nhiều nên rất dễ chảy máu trở lại nếu niêm mạc mũi chưa được bình phục. Từ việc vài tuần trẻ mới chảy máu cam một lần, khi niêm mạc mũi bị tổn thương tăng nặng, trẻ có thể bị 4-5 lần chảy máu liên tục. Trẻ chỉ ngừng chảy máu cam khi niêm mạc mũi được bình phục hoàn toàn. Vì vậy nên áp dụng các biện pháp dự phòng chảy máu cam ở trẻ, để tạo không gian và thời gian cho niêm mạc mũi ổn định lại như ban đầu.

• Luôn giữ ẩm niêm mạc mũi cho trẻ. Có thể dùng tăm bông mềm bôi một ít vaseline vào phần trước của vách ngăn mũi..
• Cho trẻ uống đủ nước.
• Dùng nước muối sinh lý nhỏ hoặc xịt mũi giúp làm ẩm niêm mạc, đồng thời vệ sinh mũi. Không nên làm quá thường xuyên vì có thể làm mỏng hoặc chà xát gây rách niêm mạc. Thông thường vệ sinh mũi 2 lần/ tuần với trẻ khỏe mạnh và 1 lần/ ngày khi trẻ đang mắc các bệnh viêm nhiễm đường hô hấp.
• Hạn chế những tác động lực mạnh lên vùng vách ngăn mũi của trẻ.
• Kết hợp máy phun sương trong phòng điều hòa để làm ẩm không khí. Lưu ý thường xuyên vệ sinh máy.
• Bổ sung dinh dưỡng, đặc biệt là vitamin C cho trẻ.

Tóm lại, nếu biết cách xử trí sơ cứu, khi nào nên đưa trẻ đến bệnh viện và cách chăm sóc trẻ khi trẻ bị chảy máu cam, thì bệnh chảy máu cam ở trẻ em sẽ không khiến các bậc phụ huynh phải quá lo lắng nữa.

Xem thêm:

• Sốt xuất huyết bị chảy máu cam nên làm gì?
• Tại sao nóng trong người bị chảy máu mũi?
• Nguyên nhân chảy máu cam và cách khắc phục