Bệnh xơ vữa động mạch là gì?

Xơ vữa động mạch là căn bệnh rất phổ biến hiện nay, tiến triển âm thầm trong nhiều năm mà không hề có triệu chứng cảnh báo nào, khi phát hiện thường vào giai đoạn muộn và đã có biểu hiện như các cơn nhồi máu cơ tim gây nguy hiểm đến tính mạng.vậy thực sự xơ vữa động mạch là gì? Và những điều cần lưu ý khi mắc căn bệnh này là gì ? HoiBenh sẽ giúp bạn giải đáp trong bài viết dưới đây.

Xơ vữa động mạch là một loại xơ cứng của động mạch,là một thuật ngữ chung để chỉ sự dày lên và xơ cứng của thành động mạch.

Về mặt giải phẫu, xơ vữa động mạch được định nghĩa là sự thay đổi lớp nội mạc của những động mạch có khẩu kính( đường kính ) lớn và vừa, bao gồm sự xuất hiện tại chỗ các chất lipid, phức hợp glucid, máu và các sản phẩm của máu, tổ chức xơ và các chất vôi hóa lắng đọng, tất cả các điều này sẽ làm thay đổi lớp áo giữa của thành động mạch ( OMS, 1958 )

Để hiểu được điều này, chúng ta sẽ tìm hiểu về mặt cấu tạo của thành động mạch dưới đây : thành động mạch về cấu tạo gồm 3 lớp từ trong ra ngoài là : lớp nội mạc,lớp áo giữa, lớp áo ngoài ( ngoại mạc)

• Lớp nội mạc : bao gồm các tế bào nội mô và vùng dưới nội mạc. có 2 chức năng cơ bản :

Tế bào nội mô tiếp xúc trực tiếp với dòng máu và ngăn cản sự hình thành cục máu đông. Tế bào nội mô giữ vai trò cơ bản trong điều hòa sự đông máu và sự tạo huyết khối, duy trì một điện thế âm cần thiết trên bề mặt để ngăn cản sự hình thành huyết khối.

Lớp nội mạc ngăn chặn các phân tử lớn và các tế bào máu thấm qua.

• Lớp áo giữa : đảm bảo chức năng huyết động của động mạch, bao gồm các sợi cơ trơn đồng tâm.

Các tế bào cơ trơn này có 2 chức năng chính: ngoài tác dụng co thắt, nó còn đảm bảo tính vận mạch và trương lực động mạch, tổng hợp các thành phần của khung sợi lớp áo giữa.

• Lớp áo ngoài : chủ yếu là mô liên kết tạo bởi các nguyên bào sợi, các tế bào mỡ, các sợi collagen và các mucopolysaccarid .

Như vậy xơ vữa động mạch là một tình trạng trong đó thành động mạch dày lên do nhiều yếu tố khác nhau như các tế bào bạch cầu, các tế bào chết, cholesterol và triglycerid, cuối cùng canxi hóa và các chất khác lắng đọng lại thành các mảng xơ vữa.

Hiện nay chưa có một nguyên nhân cụ thể nào cho tình trạng xơ vữa động mạch tuy nhiên các nhà khoa học cũng tìm ra rất nhiều các yếu tố nguy cơ gây lên tình trạng này trong đó bao gồm:

Các yếu tố không thay đổi được:

• Tuổi : tổn thương xơ vữa có thể xuất hiện rất sớm và có thể tăng theo tuổi, tuổi càng cao thì nguy cơ mắc bệnh này càng tăng.

Với những người trên 55 tuổi, có nguy cơ mắc nhiều hơn do động mạch giảm khả năng đàn hồi, cứng động mạch do quá trình lão hóa.

• Giới : nam giới có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nữ giới. ( nam/nữ= 5/1)
• Yếu tố di truyền: với những người tiền sử gia đình có người mắc bệnh tim mạch cũng là một yếu tố nguy cơ.

Các yếu tố có thể thay đổi được:

• Hút thuốc lá: mỗi ngày hút trên 10 điếu sẽ gây tăng hoạt tính thần kinh giao cảm, gây co mạch , giảm tính đàn hồi của động mạch và tạo điều kiện thuận lợi cho xơ vữa động mạch.
• Chế độ ăn: chế độ ăn nhiều lipid sẽ làm tăng nguy cơ hình thành các mảng xơ vữa hơn những người có chế độ ăn hợp lí, cân bằng các chất dinh dưỡng. Do chế độ ăn nhiều lipid sẽ làm tăng lượng LDL- cholesterol.
• Uống nhiều rượu: rượu làm kích thích thần kinh giao cảm, gây co mạch, gây cản trở dòng máu chảy trong mạch và tạo điều kiện cho sự hình thành mảng xơ vữa. Đồng thời uống nhiều rượu cũng làm tăng huyết áp và các triglycerid.
• Béo phì : với những người có chỉ số khối cơ thể ( BMI ) cao >40, có nguy cơ xơ vữa cao nhất.
• Ít hoạt động thể lực : những người làm việc nhiều, ngồi nhiều, ít vận động có nguy cơ bị bệnh cao hơn những người hoạt động thể lực nhiều.
• Yếu tố tâm lí: căng thẳng thần kinh tâm lí, công việc áp lực nhiều có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
• Những người mắc một số bệnh lí như: đái tháo đường, rối loạn chuyển hóa lipid máu, tăng huyết áp đều làm gia tăng tỉ lệ mắc bệnh xơ vữa động mạch do đều gây ra những tác động xấu đến thành động mạch.
• Hiện tại người ta cũng nghiên cứu phát hiện ra các yếu tố nguy cơ mới như : tăng homocystein máu, tăng fibrilogen máu, tăng protein C,...

Xơ vữa động mạch là một bệnh diễn biến chậm, âm thầm và thường không có các dấu hiệu cảnh báo cho đến khi tình trạng trở lên nặng nề khiến động mạch bị hẹp một phần hoặc toàn phần .

Các biểu hiện của xơ vữa động mạch thường phụ thuộc vào vị trí của động mạch bị tổn thương, do tiến triển và âm thầm nên phần lớn người bệnh không biết mình bị bệnh cho đến khi phải nhập viện cấp cứu vì các triệu chứng nặng nề như đau tim,đột qụy , các cơn đau thắt ngực,... do vậy để tránh các trường hợp đến viện khi quá muộn, cần đi khám định kì 6 tháng một lần để phát hiện sớm nhất các bất thường xảy ra.

Một số vị trí thường xảy ra tình trạng xơ vữa động mạch như :

• Xơ vữa động mạch cảnh : là động mạch cung cấp máu cho não, khi bị hẹp có thể gây ra tình trạng đột quỵ não với các triệu chứng như đột ngột yếu nửa người hoặc yếu tứ chi, khó thở, nói khó, miệng méo,...
• Xơ vữa động mạch vành là động mạch cấp máu nuôi tim, khi các động mạch này bị hẹp,tắc có thể không cung cấp đủ máu cho tim gây ra các cơn đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim, biểu hiện như nôn mửa, hốt hoảng, đau thắt ngực,...
• Xơ vữa động mạch thận: các động mạch này nếu bị hẹp hoặc tắc khiến máu không thể đến thận có thể gây ra tình trạng tổn thương thận mạn tính và không hồi phục , thường gặp ở tại lỗ động mạch thận hoặc quanh lỗ động mạch thận

Thường không có dấu hiệu lâm sàng đặc hiệu, tuy nhiên tần suất mắc bệnh cao ở những người tăng huyết áp mới xuất hiện và thường phát hiện được tiếng thổi ở vùng động mạch thận. thường được chẩn đoán dựa vào siêu âm doppler, chụp động mạch thận,CT scanner,..

• Xơ vữa các động mạch ngoại vi, thường là các động mạch ở tay, chân,.. : thường gặp nhất là ở các chi dưới, các triệu chứng hay gặp như đau, tê bì ở một chân hoặc cả 2 chân, ở bắp đùi , đùi và vùng mông, đau nặng nề ở chi dưới, chuột rút, các cơ bắp chân thường xuyên co rút.

Mục đích điều trị chủ yếu là giảm các triệu chứng và giảm các yếu tố nguy cơ gây ra tình trạng xơ vữa động mạch như giảm các nguy có hình thành cục máu đông, phòng ngừa và giảm tình trạng hình thành các mảng xơ vữa là nguyên nhân gây tắc hoặc hẹp động mạch.

Nguyên tắc chung :

• Điều trị các yếu tố nguy cơ như bệnh rối loạn chuyển hóa lipid, nghiện thuốc lá, đái tháo đường, tăng huyết áp,..
• Điều trị các biến chứng của xơ vữa động mạch
• Điều trị các tổn thương mạch máu

Các biện pháp phòng bệnh xơ vữa động mạch như :

• Ngưng hút thuốc lá, giảm thiểu cả các trường hợp hút thuốc thụ động.
• Điều trị tăng huyết áp và có kế hoạch theo dõi chỉ số huyết áp của những bệnh nhân cao huyết áp hằng ngày.
• Đái tháo đường : phải duy trì đường máu ổn định, cần hướng dẫn bệnh nhân có chế độ ăn uống hợp lí, tránh ăn khẩu phần ăn quá nhiều lipid mà lại thiếu các thành phần dinh dưỡng khác.
• Kiểm soát các chỉ số mỡ máu, đặc biệt là LDL- cholesterol,...
• Kiểm soát cân nặng, tránh tình trạng thừa cân béo phì, chế độ ăn giảm calo và giảm lipid, đồng thời phối hợp với hoạt động thể chất đều đặn.

Xem thêm:

• Thông tin các bệnh lí về tim mạch và cách phòng chống
• Sống lành mạnh có thể ngăn chặn nguy cơ mắc bệnh tim di truyền
• Caffeine có thực sự gây ra nhịp tim bất thường và bệnh suy tim