Bệnh tay chân miệng - những điều cần biết

Các triệu chứng của bệnh tay chân miệng thường xuất hiện trong vòng từ 3-5 ngày sau khi đã tiếp xúc với nhiễm trùng. Thời gian này hay được gọi là giai đoạn ủ bệnh.

Những triệu chứng sớm của bệnh tay chân miệng bao gồm các triệu chứng như:

• Sốt cao - thường lên khoảng 38-39°C, chán ăn, đau họng, ho, đau bụng, đôi khi bệnh tay chân miệng có thể gây nôn, nhất là nếu do chủng enterovirus 71 gây nên. Những triệu chứng sớm này có thể kéo dài từ 12-48 giờ.
• Loét miệng: Sau từ 1 hoặc 2 ngày, các nốt đỏ sẽ bắt đầu xuất hiện trong miệng, nhất là ở quanh lưỡi, lợi và mặt trong của má. Đầu tiên, những nốt này sẽ có kích thước bằng 1 chiếc cúc áo nhỏ. Sau đó chúng nhanh chóng phát triển dần lên thành những vết loét lớn có màu vàng hoặc xám, bao quanh là 1 vòng tròn đỏ, thường sẽ có từ 5 đến 10 vết trong miệng. Những vết này có thể rất đau khiến cho trẻ khó ăn, uống và nuốt, làm trẻ rất khó chịu và quấy khóc. Những vết loét miệng này sẽ hết trong vòng khoảng 5-7 ngày.
• Nổi ban trên da: Rất nhanh sau khi những nốt loét trong miệng xuất hiện, sẽ thấy nổi lên những nốt nhỏ màu đỏ trên da ở trẻ. Những vị trí hay gặp các nốt này nhất là ở ngón tay, lòng bàn chân, lòng bàn tay và thỉnh thoảng gặp ở mông , háng. Những nốt này có kích thước khoảng từ 2-5mm, ở giữa thường có màu xám sẫm và có hình bầu dục. Những nốt này thường không gây đau và không ngứa, mặc dù chúng có thể dễ trở thành những mụn nước nhỏ, đôi khi gây ra đau và tức. Điều quan trọng là không được làm vỡ các nốt này, vì có thể khiến cho bệnh lây lan. Các nốt ban trên da và các mụn nước có thể kéo dài tới tận 10 ngày.

Nguyên nhân gây ra bệnh tay chân miệng

Bệnh tay chân miệng gây ra bởi một số tuýp enterovirus khác nhau, nhưng tất cả đều thuộc vào nhóm enterovirus A. Những tuýp hay gặp nhất là enterovirus 71 và coxsackievirus A16, A6, A10. Đầu tiên virus lan đến mô trong miệng ở gần amiđan và đi xuống hệ tiêu hóa. Sau đó virus lan tới các hạch bạch huyết lân cận và qua máu đi qua khắp cơ thể. Hệ miễn dịch sẽ chống trả lại virus để làm ngăn nó lan tới những cơ quan trọng yếu như não.

Các virus gây bệnh tay chân miệng có thể lây theo hai cách:

• Qua những giọt dịch tiết từ đường hô hấp – gần giống đường lây của bệnh cảm cúm.
• Qua các bề mặt nhiễm bẩn hoặc là chất thải (phân).

Thông thường bệnh thường lây lan do tay bị dính virus từ các đồ vật nhiễm bẩn, sau đó đưa tay lên gần vùng miệng hoặc mũi. Bệnh cũng có thể lây do hít phải các virus qua những giọt lơ lửng trong không khí. Virus sẽ không lây theo cách này 1 khi người bệnh đã hết triệu chứng.

Tuy nhiên, vi rút cũng có thể có mặt với một số lượng lớn ở trong phân của người nhiễm và có thể sẽ tồn tại ở đó trong tới bốn tuần sau khi các triệu chứng đã hết.

Phân biệt bệnh tay chân miệng so với các bệnh khác

Nhiều virus có thể gây ra các nốt đỏ và loét trong miệng – chứ không chỉ riêng những loại vi rút gây bệnh tay chân miệng. Tuy nhiên, bác sĩ có thể phân biệt bệnh tay chân miệng với các nhiễm virus khác bằng cách:

• Tuổi của người bệnh – bệnh tay chân miệng hay gặp nhất đối với trẻ dưới 10 tuổi.
• Triệu chứng – các triệu chứng bắt đầu bằng sốt cao kèm đau họng; sau đó các vết loét sẽ phát triển trong miệng của trẻ, tiếp theo đến các nốt phát ban ở bàn tay và bàn chân.
• Biểu hiện của các nốt – các nốt này nhỏ hơn nốt thủy đậu và thường sẽ có màu sắc, kích thước cùng hình dạng khác biệt.

Có thể phát hiện (hoặc loại trừ) bệnh tay chân miệng bằng cách dùng tăm bông quệt vào vùng da, họng hoặc trực tràng của người nhiễm bệnh và mang xét nghiệm. Đối với trẻ em thì có thể dùng mẫu phân.

Biến chứng bệnh chân tay miệng

Bệnh tay chân miệng thường nhẹ và sẽ tự khỏi mà không cần điều trị. Biến chứng thường hiếm gặp, tuy nhiên có thể gồm:

Mất nước

Những nốt loét trong vòm họng và miệng có thể gây ra khó uống và khó nuốt, dẫn tới việc mất nước. Điều quan trọng là trẻ cần phải được uống đủ nước. Khuyến khích cho trẻ uống nước và sữa thay vì các loại đồ uống mang tính a xít như nước trái cây. Có thể sẽ dễ hơn nếu như khuyến khích trẻ uống từng ít 1 nhiều lần thay vì là cố uống thật nhiều một lúc.

Hãy liên hệ ngay với bác sĩ nếu trẻ không thể hoặc không muốn uống bất kỳ 1 loại đồ uống nào, hoặc nếu trẻ có các dấu hiệu mất nước, bao gồm: Da khô, khi véo da chỗ véo lâu hết, da nhăn. Không thể đi tiểu, hoặc cũng không có nước tiểu trong vòng 8 giờ, quấy khóc, mắt trũng, trẻ có vẻ sẽ mệt mỏi và lờ đờ bất thường, thóp trũng (xuất hiện ở trẻ nhỏ).

Những trường hợp mất nước nhẹ có thể chữa trị bằng dung dịch bù nước đường uống, có bán tại phần lớn các hiệu thuốc. Một số trường hợp nặng hơn có thể cần chữa trị trong bệnh viện.

Bội nhiễm

Cũng có nguy cơ các nốt trên da bị nhiễm trùng và nhất là nếu các nốt này bị trầy xước.

Các triệu chứng của nhiễm trùng da bao gồm: Đau, sưng, đỏ và cảm giác nóng ở chỗ nhiễm trùng, da rỉ nước hoặc là có mủ.

Hãy cho trẻ đi khám nếu như nghi ngờ bị bội nhiễm ở da, vì trẻ em có thể cần điều trị bằng kháng sinh bôi hoặc uống.

Viêm màng não do virus

Trong 1 số hiếm trường hợp, bệnh tay chân miệng có thể dẫn tới bệnh viêm màng não do virus. Viêm màng não virus sẽ ít nặng nề hơn bệnh viêm màng não vi khuẩn và không gây ra đe dọa nghiêm trọng tới sức khỏe. Phần lớn các trẻ sẽ có thể phục hồi hoàn toàn trong vòng hai tuần.

Các triệu chứng bao gồm: Sốt cao li bì khoảng 38°C hoặc hơn, đau đầu, cứng gáy, sợ ánh sáng. Không có cách điều trị đặc hiệu cho bệnh viêm màng não virus ngoài việc dùng các loại thuốc giảm đau để giảm triệu chứng.

Viêm não

Biến chứng nặng nhất nhưng thường khá hiếm gặp nhất của bệnh tay chân miệng là bệnh viêm não, có thể gây ra các tổn thương ở não và gây đe dọa tới tính mạng.

Những dấu hiệu sớm của bệnh viêm não là các triệu chứng giống như cúm, có thể diễn ra trong vòng vài giờ hoặc vài ngày.

Các triệu chứng khác gồm: Mệt mỏi, thờ ơ, li bì hoặc lú lẫn, co giật chân tay, yếu hoặc liệt các chi, sợ ánh sáng, các triệu chứng thần kinh đặc hiệu khác.

Trẻ bị viêm não cần được nhập viện để điều trị.

Điều trị

Có thể giảm nhẹ các triệu chứng ở trẻ bằng cách:

• Khuyến khích trẻ em nghỉ ngơi và uống nhiều nước (tốt nhất là nước thường hoặc là sữa; tránh các đồ uống có tính a xít như coca hay nước cam)
• Cho trẻ ăn thức ăn mềm như là khoai tây nghiền và súp, vì việc ăn và nuốt sẽ là khá khó khăn.

Khi nào cần đi khám?

Phần lớn các trường hợp bệnh tay chân miệng không cần phải vào viện vì triệu chứng sẽ dần hết trong vòng 7 ngày mà không cần chữa trị.

Tuy nhiên, nếu không chắc trẻ có đúng bị bệnh tay chân miệng hay không, thì có thể đưa trẻ đi khám bác sĩ.

Cũng nên liên hệ với các bác sĩ nếu:

• Trẻ không thể hoặc không chịu uống bất kỳ loại đồ uống gì.
• Trẻ có các dấu hiệu như mất nước, bao gồm không đi tiểu được như bình thường.
• Các triệu chứng của trẻ không cải thiện hoặc là nặng lên sau 7 ngày.
• Trẻ có những triệu chứng phụ như thay đổi tình trạng tâm thần, hay co giật, thay đổi tính cách và cả hành vi.

Phòng ngừa bệnh lây lan

Bệnh tay chân miệng thường rất dễ lây. Cách tốt nhất để tránh mắc phải bệnh và lây lan bệnh là

• Tránh tiếp xúc gần với người bệnh và luôn rửa tay sạch sau khi đi vệ sinh hoặc sau khi thay tã cho trẻ nhỏ, và trước khi chuẩn bị thức ăn.
• Khuyến khích cho trẻ bị bệnh rửa tay thường xuyên.
• Tránh dùng chung vật dụng với những người nhiễm bệnh.
• Đảm bảo các bề mặt làm việc luôn được sạch sẽ.
• Giặt chăn ga gối hay quần áo có thể dính nước bọt, dịch từ mụn nước hoặc là phân bằng nước nóng.
• Nếu trẻ bị bệnh tay chân miệng thì cần cho trẻ nghỉ học trong khi trẻ thấy mệt.
• Trẻ có thể đi học trở lại ngay nếu thấy khỏe hơn. Không cần bắt trẻ phải nghỉ học cho đến khi các nốt mụn nước cuối cùng liền hằn, vì tất cả nốt mụn nước sẽ liền. Tuy nhiên, đây chỉ là lời khuyên, tùy vào từng trường hợp và các cơ sở nuôi dạy trẻ từ chối không nhận trẻ cho đến khi bệnh khỏi hoàn toàn.

Xem thêm:

• Khi nào phải đưa trẻ mắc bệnh tay chân miệng đi viện?
• Cách theo dõi, điều trị bệnh tay chân miệng tại nhà
• Bệnh tay chân miệng có vắc xin phòng bệnh không?