3 cách xạ trị ung thư vòm họng và những tác dụng phụ thường gặp

Ung thư vòm họng là bệnh mà các tế bào ác tính hình thành trong các mô của vòm họng. Cho tới nay việc điều trị chủ yếu bằng xạ trị bởi bệnh này rất nhạy cảm với tia xạ. Chúng ta hãy cùng tìm hiểu các vấn đề về xạ trị ung thư vòm họng ở bài viết dưới đây.

Xạ trị là sử dụng năng lượng cao như chùm tia X hay các hạt proton để tiêu diệt tế bào ung thư hoặc làm chậm lại tốc độ phát triển của chúng.

Ung thư vòm họng giai đoạn đầu thường chỉ cần xạ trị đơn lẻ. Những trường hợp bệnh nhân phát hiện ung thư muộn hơn khi đã ở giai đoạn 2, giai đoạn 3 và giai đoạn 4 thì cần kết hợp xạ trị với hóa trị để tăng tác dụng điều trị.

Xạ trị thường được dùng cho cả khối u vòm họng chính và các hạch bạch huyết gần cổ. Nếu tìm thấy tế bào ung thư trong hạch bạch huyết, bệnh nhân sẽ được xạ trị với liều bức xạ cao hơn.

Cách thức chữa trị được đưa ra tùy thuộc vào loại và giai đoạn ung thư của bệnh nhân. Ung thư vòm họng sử dụng liệu pháp xạ trị bên ngoài và xạ trị bên trong.

Xạ trị ung thư vòm họng bằng chùm tia ngoài

Đây là hình thức xạ trị phổ biến nhất cho bệnh nhân ung thư vòm họng. Trước khi bắt đầu điều trị, bạn sẽ được thực hiện các phép đo cẩn thận, xác định các góc chính xác để nhắm chùm tia bức xạ và liều lượng bức xạ thích hợp.

Liệu pháp xạ trị này hướng vào khu vực đầu và cổ của bệnh nhân, không làm đau và máy không chạm vào bệnh nhân. Một máy được sử dụng để nhắm bức xạ năng lượng cao vào khối ung thư. Máy có thể xoay quanh bệnh nhân, cung cấp bức xạ từ nhiều góc độ khác nhau để cung cấp điều trị với mức độ phù hợp cao. Mặt nạ lưới giúp giữ cho đầu và cổ bệnh nhân cố định trong quá trình điều trị. Dấu mực nhỏ được đặt trên mặt nạ, sử dụng để sắp xếp máy bức xạ ở cùng một vị trí trước mỗi lần điều trị. Mỗi lần điều trị chỉ kéo dài trong vài phút. Thông thường, phương pháp điều trị bức xạ được thực hiện 5 ngày một tuần trong khoảng 7 tuần.

Liệu pháp xạ trị ung thư vòm họng bên trong

Xạ trị ung thư vòm họng bên trong hiếm khi được sử dụng, cung cấp phóng xạ bằng cách chèn (cấy) các thanh kim loại rất mỏng hoặc dây vào trực tiếp lên khối u hoặc rất gần các khối u. Các hạt phóng xạ sau đó được đặt vào các thanh hoặc dây đó. Bức xạ di chuyển một khoảng cách rất ngắn, vì vậy nó ảnh hưởng đến khối u mà không gây hại nhiều cho các mô khỏe mạnh gần đó.

Khi thực hiện cấy ghép, bạn phải ở trong phòng cá nhân trong bệnh viện vài ngày. Bạn sẽ hạn chế khoảng thời gian tiếp xúc với y tá, bác sĩ, người thân và những người chăm sóc khác do họ có nguy cơ tiếp xúc với bức xạ, nhưng điều này phụ thuộc vào loại bức xạ. Sau đó, những cấy ghép được loại bỏ trước khi bạn về nhà.

Xạ trị ung thư vòm họng bên trong có thể được sử dụng nếu ung thư tái phát sau khi đã xạ trị chùm tia ngoài. Đôi khi, xạ trị chùm tia bên trong và bên ngoài được sử dụng cùng nhau.

Một số cách xạ trị ung thư vòm họng khác

• Liệu pháp xạ trị điều biến cường độ (IMRT): IMRT là một loại xạ trị 3 chiều (3-D) sử dụng máy tính để tạo ra hình ảnh về kích thước và hình dạng của khối u. Các chùm bức xạ mỏng có cường độ khác nhau nhắm đúng vào khối u từ nhiều góc độ. So với xạ trị tiêu chuẩn, xạ trị điều biến cường độ tập trung bức xạ tốt hơn và ít gây tác dụng phụ hơn.
• Liệu pháp xạ trị lập thể: Một khung đầu cứng giữ cho đầu bệnh nhân cố định trong quá trình điều trị bức xạ. Một máy nhắm bức xạ trực tiếp vào khối u, gửi một liều phóng xạ lớn, chính xác đến khu vực khối u trong một lần duy nhất. Các máy móc được sử dụng để cung cấp loại bức xạ này được gọi là Gamma Knife, X-Knife, CyberKnife, và Clinac.

Xạ trị ung thư vòm họng có thể gây ra tác dụng phụ sớm và muộn.

Tác dụng phụ sớm xảy ra trong hoặc ngay sau khi xạ trị. Những tác dụng phụ này có xu hướng ngắn hạn, nhẹ và có thể điều trị được, phổ biến là:

Cảm giác mệt mỏi

Xạ trị ung thư vòm họng làm bệnh nhân cảm thấy mệt mỏi cả về thể chất, tinh thần và cảm xúc. Hầu hết mọi người bắt đầu cảm thấy mệt mỏi sau vài tuần xạ trị. Mệt mỏi thường trở nên tồi tệ hơn khi điều trị tiếp tục trong thời gian dài. Quản lý mệt mỏi là một phần quan trọng của chăm sóc bệnh nhân xạ trị ung thư vòm họng. Hãy trao đổi với bác sĩ và người thân để được trợ giúp.

Các vấn đề về da

Da của bệnh nhân trong khu vực điều trị bức xạ có thể sưng đỏ, phồng rộp, cháy nắng hoặc rám nắng. Sau một vài tuần, da có thể trở nên khô, bong tróc hoặc ngứa. Hầu hết các phản ứng da từ từ biến mất sau khi kết thúc điều trị. Bạn cần phải nhẹ nhàng với làn da của mình và dưới đây là một số cách để làm điều này:

• Không chà xát, chà, gãi hoặc sử dụng băng dính trên da.
• Không làm nóng hoặc lạnh (như miếng đệm nóng, đèn nhiệt hoặc túi nước đá) trên khu vực điều trị mà không nói trước với bác sĩ. Ngay cả nước nóng cũng có thể làm tổn thương làn da của bạn, vì vậy chỉ sử dụng nước ấm để rửa vùng được điều trị.
• Bảo vệ khu vực được điều trị khỏi ánh nắng mặt trời (khi xạ trị, da của bạn có thể rất nhạy cảm với ánh sáng mặt trời). Nên mặc quần áo tối màu trước khi ra ngoài và hỏi bác sĩ nếu bạn muốn sử dụng kem chống nắng.
• Chỉ sử dụng nước ấm và xà phòng nhẹ.
• Thận trọng khi cạo lông/râu trên vùng da đang điều trị.
• Hỏi bác sĩ của bạn trước khi sử dụng bất cứ thứ gì trên da trong khu vực điều trị.

Rụng tóc

Xạ trị ung thư vòm họng có thể gây rụng tóc. Hầu hết mọi người thấy rằng tóc của họ mọc lại sau khi kết thúc điều trị. Khi nó mọc trở lại, tóc của bạn có thể mỏng hơn hoặc có kết cấu khác so với trước đây.

Nếu bạn bị rụng tóc, da đầu của bạn có thể bị mềm. Hãy đội mũ hoặc quàng khăn để bảo vệ đầu khi bạn ra nắng. Nếu bạn thích đeo tóc giả, hãy chắc chắn rằng lớp lót không gây kích ứng da đầu của bạn.

Vấn đề ăn uống

Xạ trị ung thư vòm họng đưa tia xạ đến miệng hoặc cổ họng, có thể khiến bạn bị lở loét trong miệng hoặc cổ họng, buồn nôn, nôn hoặc chán ăn. Hãy cố gắng ăn protein và một số thực phẩm có hàm lượng calo cao. Các bác sĩ đã phát hiện ra rằng những bệnh nhân ăn uống tốt có thể xử lý tốt hơn việc điều trị ung thư và tác dụng phụ.

Ngoài ra, xạ trị ung thư vòm họng có thể làm bạn bị khàn tiếng, nhưng tác dụng phụ này cũng trở nên tốt hơn khi bức xạ dừng lại.

Bên cạnh tác dụng phụ sớm, xạ trị ung thư vòm họng còn gây ra những tác dụng phụ muộn. Những tác dụng này có thể mất vài tháng hoặc thậm chí nhiều năm để phát triển. Chúng có thể xảy ra ở bất kỳ mô bình thường nào trong cơ thể đã nhận được bức xạ. Nguy cơ tác dụng phụ muộn phụ thuộc vào khu vực được điều trị cũng như liều bức xạ đã được sử dụng. Lập kế hoạch điều trị cẩn thận có thể giúp tránh các tác dụng phụ nghiêm trọng lâu dài.

Các tác dụng phụ muộn có thể không tốt hơn qua thời gian ví dụ như tổn thương xương sọ, hoặc các vấn đề về thính giác, thị giác do tổn thương một số dây thần kinh. Và một số tác dụng phụ muộn có thể bao gồm:

• Các vấn đề về răng: Phóng xạ đến các khu vực này có thể gây ra bất kỳ vấn đề về răng nào mà bạn đã mắc phải và khó khắc phục hơn. Hầu hết các bác sĩ đều yêu cầu bạn kiểm tra răng trước khi bắt đầu xạ trị vào vùng đầu hoặc cổ. Trong một số trường hợp, nha sĩ thậm chí có thể khuyên nhổ một số răng trước khi điều trị để giảm bớt khả năng bạn sẽ gặp vấn đề sau này.
• Tổn thương tuyến nước bọt: Đây là mối quan tâm chính với xạ trị ung thư vòm họng cho bệnh nhân. Tuyến nước bọt bị tổn thương ở bệnh nhân ung thư vòm họng có thể gây khô miệng, khó nuốt thức ăn. Cần thực hành vệ sinh răng miệng cẩn thận, sử dụng một loại thuốc gọi là amifostine (Ethyol ®) trước mỗi lần điều trị bức xạ để giảm tác dụng phụ.
• Tổn thương tuyến giáp: Tuyến giáp thường bị tổn thương nếu vùng cổ được điều trị bằng xạ trị chùm tia ngoài. Nếu chức năng tuyến giáp giảm, bạn có thể sử dụng thuốc thay thế hormone tuyến giáp.
• Tổn thương tuyến yên: Tuyến yên chịu trách nhiệm kiểm soát nhiều hormone trong cơ thể. Tổn thương tuyến yên do xạ trị ung thư vòm họng có thể được tìm thấy với các xét nghiệm máu. Nếu nghiêm trọng, bác sĩ có thể yêu cầu dùng một số hormone nhất định để thay thế những loại bị thiếu.
• Tổn thương động mạch cảnh: Đây là những mạch máu lớn ở cổ mang máu lên não. Chúng đôi khi có thể bị thu hẹp sau khi phóng xạ. Điều này có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ hoặc các vấn đề khác của một người và thường mất vài năm để xảy ra.

Tác dụng phụ của xạ trị ung thư vòm họng thường bắt đầu trong tuần điều trị thứ hai hoặc thứ ba tùy thuộc vào liều lượng và lịch trình quy định. Hãy thảo luận về các tác dụng phụ có thể có của xạ trị với bác sĩ trước khi bắt đầu điều trị. Ngoài ra, hãy chắc chắn rằng mọi thứ đang được thực hiện để cố gắng hạn chế các tác dụng phụ này càng nhiều càng tốt.

Mọi người thường trở nên chán nản về việc điều trị của họ kéo dài hoặc tác dụng phụ của xạ trị mà họ gặp phải. Nếu bạn cảm thấy như vậy, hãy nói chuyện với nhóm chăm sóc ung thư, họ có thể đề xuất những cách giúp bạn cảm thấy tốt hơn.

Nếu phát hiện sớm ở giai đoạn đầu và được thực hiện xạ trị ung thư vòm họng tích cực thì cơ hội chữa khỏi cho bệnh nhân là rất lớn. Sàng lọc ung thư là cách duy nhất chẩn đoán sớm các loại ung thư nói chung và ung thư vòm họng nói riêng, tránh để phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn sẽ đồng nghĩa với việc khả năng điều trị giảm.

(HoiBenh chuyển ngữ từ Cancer)

Xem thêm:

• 5 nguyên nhân gây ung thư vòm họng khiến bạn giật mình
• Làm thế nào để phát hiện sớm ung thư vòm họng